Pojęcie dobrostanu zwierząt obejmuje trzy elementy:
- naturalne biologiczne funkcjonowanie zwierzęcia (co m.in. oznacza pewność, że zwierzę jest zdrowe i dobrze odżywione);
- jego stan emocjonalny (brak negatywnych emocji takich jak ból i chroniczny strach) oraz
- jego zdolność do wyrażania pewnych standardowych zachowań (Fraser i in., 1997).
Z praktycznego punktu widzenia, wyraźnym wskazaniem, że dane zachowanie jest ważne, jest sytuacja, gdy zwierzę wykazuje reakcję stresową lub zaburzone reakcje w momencie uniemożliwienia wykonania tego zachowania. Budowanie gniazda przez ciężarną lochę lub odruch rycia u trzody są przykładami takich właśnie zachowań. Te trzy zasady są często komplementarne (Mendel, 2001).
Wszystkie trzy wymienione w elementy są zawarte w wielu definicjach dobrostanu zwierząt. Światowa Organizacja Zdrowia Zwierząt uważa, że zwierzę posiada prawidłowy dobrostan, jeśli jest zdrowe, trzymane w odpowiednich warunkach, dobrze odżywione, jest w stanie wyrazić wrodzone zachowania i nie cierpi z powodu bólu, strachu i stresu (WOAH, 2008).
Zgodnie z „Listą Pięciu Wolności” dobrostan zwierzęcia jest zapewniony, gdy spełnionych jest pięć następujących warunków (FAWC, 1992; 1993):
„Lista Pięciu Wolności”:
- Wolność od głodu i pragnienia – poprzez zapewnienie łatwego dostępu do świeżej wody i pokarmu dla zachowania pełnego zdrowia i żywotności,
- Wolność od dyskomfortu – poprzez dostarczenie odpowiednich warunków otoczenia, w tym schronienia i wygodnego miejsca do spoczynku,
- Wolność od bólu, urazów i chorób – poprzez zapobieganie lub szybką diagnozę i leczenie,
- Wolność ekspresji normalnych zachowań – przez dostarczenie wystarczającej przestrzeni, odpowiedniego wyposażenia i towarzystwa zwierząt tego samego gatunku,
- Wolność od strachu i stresu – przez zapewnienie warunków zapobiegających mentalnemu cierpieniu.
Stosując ocenę według „Listy Pięciu Wolności” możemy szybko sprawdzić, czy zwierzęta mają prawidłowy dobrostan:
| Prawidłowy dobrostan | Brak dobrostanu | |
| Pasza i woda | Dostęp do wody i paszy, zbilansowana dawka pokarmowa pod względem potrzeb fizjologicznych i produkcyjnych. | Brak wody i paszy (głodzenie), niewłaściwa jakość paszy. |
| Komfort i środowisko | Optymalne dla danego gatunku warunki środowiskowe, w tym mikroklimat i warunki utrzymania. | Złe warunki środowiskowe (np. zimno lub zbyt gorąco), zbyt mała powierzchnia. |
| Brak bólu i zdrowie | Zdrowie, ruch, brak urazów, opieka i odpowiednie leczenie. | Choroba, obrażenia. |
| Zachowanie | zdolność do wyrażania normalnego behawioru, odpowiedni skład socjalny grupy. | Nieprawidłowe zachowania lub brak możliwości wyrażania zachowań charakterystycznych dla gatunku (np. rycie, grzebanie, wyszukiwanie pokarmu itp.). |
| Stres i strach | Brak ostrego stresu i strachu, spokój, komfort fizyczny, dostęp do paszy i wody, możliwość wyrażania instynktu opiekuńczego. | Niewłaściwe traktowanie przez obsługę, głód i pragnienie (także żywienie nieadekwatne do potrzeb pokarmowych), ból i wykonywanie zabiegów bez znieczulenia, strach, frustracja, nuda. |
Dobrostan można oszacować także w prosty sposób, oceniając jego poziom jako niski lub wysoki:
Niski poziom dobrostanu
- Występowanie schorzeń u zwierząt,
- Obniżenie odporności zwierząt,
- Uszkodzenia ciała (np. technopatie),
- Słaba zdolność wzrostu i rozwoju,
- Obniżony poziom zdolności adaptacyjnych w sytuacjach stresowych,
- Przejawy różnych form nienormalnego zachowania – patologie behawioralne.
Wysoki poziom dobrostanu
- Zwierzęta klinicznie zdrowe,
- Normatywny poziom wskaźników fizjologicznych,
- Przejawianie różnorodnych form normalnego zachowania i utrzymanie w normie wzorców behawioralnych.
Najczęstsze problemy dobrostanu dla najważniejszych gatunków zwierząt gospodarskich:
| Gatunek zwierząt | Punkty krytyczne i problemy dobrostanu |
| Bydło | Unieruchamianie, powierzchnia boksów, unikanie wiązania pojedynczo, wymagania świetlne, utrzymanie ściołowe vs. podłogi rusztowe, dostęp do wybiegów i pastwisk, termin odsadzenia cieląt, stabilność grup i zachowania agresywne, dokładne ustalenie potrzeb pokarmowych, ograniczenie pewnych praktyk (dekornizacja, kastracja), stosowanie elektrycznych stymulatorów. |
| Świnie | Powierzchnia kojców, utrzymanie ściołowe vs. podłogi rusztowe, zaopatrzenie w pasze objętościowe, unikanie utrzymania zwierząt pojedynczo, wiek odsadzenia prosiąt, wzbogacanie środowiska, leczenie hormonalne, stosowanie środków przeciwbólowych przy kastracji, stosowanie elektrycznych stymulatorów. |
| Drób | Wymagania świetlne dla brojlerów, zagęszczenie obsady w pomieszczeniach, liczba grzęd i gniazd, dostęp do kąpieli piaskowych, częstotliwość kontroli stanu zwierząt, właściwy mikroklimat i unikanie stresu cieplnego, problem kanibalizmu i pterofagii. |