Produkcja zwierzęca

Elementy dobrostanu i „Lista Pięciu Wolności”

Pojęcie dobrostanu zwierząt obejmuje trzy elementy:

  • naturalne biologiczne funkcjonowanie zwierzęcia (co m.in. oznacza pewność, że zwierzę jest zdrowe i dobrze odżywione);
  • jego stan emocjonalny (brak negatywnych emocji takich jak ból i chroniczny strach) oraz
  • jego zdolność do wyrażania pewnych standardowych zachowań (Fraser i in., 1997).

Z praktycznego punktu widzenia, wyraźnym wskazaniem, że dane zachowanie jest ważne, jest sytuacja, gdy zwierzę wykazuje reakcję stresową lub zaburzone reakcje w momencie uniemożliwienia wykonania tego zachowania. Budowanie gniazda przez ciężarną lochę lub odruch rycia u trzody są przykładami takich właśnie zachowań. Te trzy zasady są często komplementarne (Mendel, 2001).

Wszystkie trzy wymienione w elementy są zawarte w wielu definicjach dobrostanu zwierząt. Światowa Organizacja Zdrowia Zwierząt uważa, że zwierzę posiada prawidłowy dobrostan, jeśli jest zdrowe, trzymane w odpowiednich warunkach, dobrze odżywione, jest w stanie wyrazić wrodzone zachowania i nie cierpi z powodu bólu, strachu i stresu (WOAH, 2008).

Zgodnie z „Listą Pięciu Wolności” dobrostan zwierzęcia jest zapewniony, gdy spełnionych jest pięć następujących warunków  (FAWC, 1992; 1993):

„Lista Pięciu Wolności”:

  1. Wolność od głodu i pragnienia – poprzez zapewnienie łatwego dostępu do świeżej wody i pokarmu dla zachowania pełnego zdrowia i żywotności,
  2. Wolność od dyskomfortu – poprzez dostarczenie odpowiednich warunków otoczenia, w tym schronienia i wygodnego miejsca do spoczynku,
  3. Wolność od bólu, urazów i chorób – poprzez zapobieganie lub szybką diagnozę i leczenie,
  4. Wolność ekspresji normalnych zachowań – przez dostarczenie wystarczającej przestrzeni, odpowiedniego wyposażenia i towarzystwa zwierząt tego samego gatunku,
  5. Wolność od strachu i stresu – przez zapewnienie warunków zapobiegających mentalnemu cierpieniu.

Stosując ocenę według  „Listy Pięciu Wolności” możemy szybko sprawdzić, czy zwierzęta mają prawidłowy dobrostan:

 Prawidłowy dobrostanBrak dobrostanu
Pasza i wodaDostęp do wody i paszy, zbilansowana dawka pokarmowa pod względem potrzeb fizjologicznych i produkcyjnych.Brak wody i paszy (głodzenie), niewłaściwa jakość paszy.
Komfort i środowiskoOptymalne dla danego gatunku warunki środowiskowe, w tym mikroklimat i warunki utrzymania.Złe warunki środowiskowe (np. zimno lub zbyt gorąco), zbyt mała powierzchnia.
Brak bólu i zdrowieZdrowie, ruch, brak urazów, opieka i odpowiednie leczenie.Choroba, obrażenia.
Zachowaniezdolność do wyrażania normalnego behawioru, odpowiedni skład socjalny grupy.Nieprawidłowe zachowania lub brak możliwości wyrażania zachowań charakterystycznych dla gatunku (np. rycie, grzebanie, wyszukiwanie pokarmu itp.).
Stres i strachBrak ostrego stresu i strachu, spokój, komfort fizyczny, dostęp do paszy i wody, możliwość wyrażania instynktu opiekuńczego.Niewłaściwe traktowanie przez obsługę, głód i pragnienie (także żywienie nieadekwatne do potrzeb pokarmowych), ból i wykonywanie zabiegów bez znieczulenia, strach, frustracja, nuda.

Dobrostan można oszacować także w prosty sposób, oceniając jego poziom jako niski lub wysoki:

Niski poziom dobrostanu

  • Występowanie schorzeń u zwierząt,
  • Obniżenie odporności zwierząt,
  • Uszkodzenia ciała (np. technopatie),
  • Słaba zdolność wzrostu i rozwoju,
  • Obniżony poziom zdolności adaptacyjnych w sytuacjach stresowych,
  • Przejawy różnych form nienormalnego zachowania – patologie behawioralne.

Wysoki poziom dobrostanu

  • Zwierzęta klinicznie zdrowe,
  • Normatywny poziom wskaźników fizjologicznych,
  • Przejawianie różnorodnych form normalnego zachowania i utrzymanie w normie wzorców behawioralnych.

Najczęstsze problemy dobrostanu dla najważniejszych gatunków zwierząt gospodarskich:

Gatunek zwierzątPunkty krytyczne i problemy dobrostanu
BydłoUnieruchamianie, powierzchnia boksów, unikanie wiązania pojedynczo, wymagania świetlne, utrzymanie ściołowe vs. podłogi rusztowe, dostęp do wybiegów i pastwisk, termin odsadzenia cieląt, stabilność grup i zachowania agresywne, dokładne ustalenie potrzeb pokarmowych, ograniczenie pewnych praktyk (dekornizacja, kastracja), stosowanie elektrycznych stymulatorów.
ŚwiniePowierzchnia kojców, utrzymanie ściołowe vs. podłogi rusztowe, zaopatrzenie w pasze objętościowe, unikanie utrzymania zwierząt pojedynczo, wiek odsadzenia prosiąt, wzbogacanie środowiska, leczenie hormonalne, stosowanie środków przeciwbólowych przy kastracji, stosowanie elektrycznych stymulatorów.
Drób  Wymagania świetlne dla brojlerów, zagęszczenie obsady w pomieszczeniach, liczba grzęd i gniazd, dostęp do kąpieli piaskowych, częstotliwość kontroli stanu zwierząt, właściwy mikroklimat i unikanie stresu cieplnego, problem kanibalizmu i pterofagii.