Polska jest obecnie liderem w Unii Europejskiej w produkcji mięsa kurcząt brojlerów i indyków rzeźnych oraz dostarcza na jej rynek ok. 20% jaj. Tak wysoki poziom produkcji drobiarskiej jest możliwy dzięki nowoczesnym metodom chowu i hodowli ptaków w połączeniu z postępem genetycznym, który doprowadził do wytworzenia nowych linii i mieszańców przystosowanych do szybkiego wzrostu i wysokiego poziomu nieśności.
Wszystko to pozwala maksymalnie wykorzystać potencjał różnych gatunków drobiu do produkcji wysokiej jakości żywności. Prognozy zarówno dla światowego jak i polskiego sektora produkcji drobiarskiej przewidują konsekwentny trend wzrostowy i opracowanie bezpiecznej oraz skutecznej, zrównoważonej strategii pozwalającej utrzymać ten trend jest pilnym zadaniem. Pomimo, że produkcja drobiarska w Polsce jest na bardzo wysokim poziomie, jest ona gałęzią produkcji, która musi stale się ulepszać. Dotyczy to zwłaszcza produkcji mięsa brojlerów, gdzie około 50% produkcji przeznaczone jest na eksport. Oznacza to, że w przypadku wystąpienia problemów związanych z zakłóceniem łańcuchów dostaw (np. wystąpienia ptasiej grypy, wzrostu cen surowców, czy konfliktów zbrojnych) lub niemożności spełnienia wymogów prawa europejskiego (podwyższenie dobrostanu warunkującego zrównoważenie produkcji) może wystąpić sytuacja, w której prawie połowa wyprodukowanego w Polsce mięsa drobiowego nie zostanie wyeksportowana, oznaczając ogromne konsekwencje finansowe dla krajowych producentów i eksporterów. W Polsce prowadzone są prace badawcze nad opracowaniem strategii, która ma zwiększyć stopień zrównoważenia i bezpieczeństwo produkcji drobiarskiej, np. programy wieloletnie pt. „Ulepszenie krajowych źródeł białka roślinnego, ich produkcji, systemu obrotu i wykorzystania w paszach (uchwała nr 149/2011 z dna 9 sierpnia 2011 roku)” oraz „Zwiększenie wykorzystania krajowego białka paszowego dla produkcji wysokiej jakości produktów zwierzęcych w warunkach zrównoważonego rozwoju” (uchwała nr 222/2015 z dnia 15 grudnia 2015 roku), w których analizowano możliwość zwiększenia bezpieczeństwa białkowego w żywieniu drobiu poprzez wykorzystanie krajowych jego źródeł.
17.6.4.1 Żywienie drobiu w kontekście wpływu na środowisko
Fermy emitują zanieczyszczenia do wszystkich komponentów środowiska: powietrza, gleb, wód powierzchniowych oraz gruntowych, wpływając tym na jego jakość. Do najczęstszych zanieczyszczeń emitowanych przez fermy drobiu należą leki i fosforany, ale zarówno gazy (amoniak, metan, podtlenek azotu, siarkowodór, węglowodory) jak i pyły oraz zanieczyszczenia mikrobiologiczne mają znaczenie. Zakres wpływu na środowisko jest ściśle związany z wielkością produkcji oraz intensywnością żywienia. W chowie ekologicznym drobiu rzeźnego, rezygnuje się z intensywnego żywienia, aby uzyskać produkt zgodny z oczekiwaniami klientów, a wydłużony okres tuczu znajduje swoje odbicie w cenie końcowego produktu. Wpływ ferm ekologicznych na środowisko jest mniejszy, niż ferm przemysłowych. Emisja zanieczyszczeń z ferm drobiu jest ściśle związania z liczbą ptaków, strukturą oraz składem odchodów. To, co znajduje się w odchodach jest z kolei powiązane z jakością skarmianej paszy, ilością składników pokarmowych oraz ze stopniem konwersji pokarmu. Niebagatelne znaczenie ma tutaj ułożenie żywienia w taki sposób, aby zwierzęta mogły wykorzystać w optymalny sposób substancje pokarmowe z paszy, powodując jednocześnie ich zmniejszone wydalanie do środowiska. Lepsze i bardziej efektywne wykorzystanie pasz wpływa na mniejsze obciążanie środowiska oraz na poprawę wydajności przekładającej się na wynik finansowy fermy.
17.6.4.2 Ogólne zasady żywienia drobiu
Żywienie jest kluczowym elementem zrównoważonej produkcji drobiarskiej uwzględniając wszystkie elementy produkcji związane z gospodarką odpadami, zwiększeniem udziału energii odnawialnej w cyklu produkcyjnym, racjonalnym wykorzystaniu wody, materiałów używanych w chowie i hodowli drobiu oraz technologiami w produkcji i przetwarzaniu wyprodukowanej żywności.
Zgodnie z prawem:
- Tucz młodych kurcząt i indyków powinien być prowadzony na fermach znajdujących się pod nadzorem lekarza weterynarii.
- Żywienie kurcząt i indyków powinno być prowadzone przy pomocy pasz, których ilość i wartość odżywcza musi być dostosowana do ich gatunku, wieku, masy ciała i stanu fizjologicznego.
- Stosowane w żywieniu pasze muszą spełniać wszelkie wymogi wynikające z mających zastosowanie przepisów prawa.
- Zabronione jest dodawanie dodatków paszowych nie wpisanych do Rejestru Dodatków Paszowych Unii Europejskiej oraz materiałów wymienionych w załączniku III do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 767/2009 w sprawie wprowadzenia na rynek i stosowania pasz, zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1831/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady i uchylającego dyrektywę Rady 79/373 EWG, dyrektywę Komisji 80/511/EWG, dyrektywy Rady 82/471 EWG, 83/228/EWG, 93/74/EWG, 93/113/WE i 96/25/WE oraz decyzję Komisji 2004/217/WE (Dz. Urz. UE L 229 z 01.09.2009, str. 1, z późn. zm.).
Nowoczesne metody żywienia drobiu muszą uwzględniać potencjał produkcyjny ptaków (tak aby mógł on być w pełni realizowany), ogólną jakość i bezpieczeństwo produktu końcowego (mięso, jaja), a także normy środowiskowe (maksymalne obniżenie negatywnego odziaływania na środowisko poprzez ograniczanie produkcji uciążliwych odpadów). W zrównoważonej produkcji drobiarskiej stosuje się żywienie precyzyjne tj. takie, w którym stosuje się mieszanki paszowe dla ptaków zawierające w swym składzie dokładną ilość składników żywieniowych, których ptaki potrzebują w konkretnej fazie wzrostu. Nowoczesne metody układania receptur mieszanek oraz fazowy system żywienia pozwalają bardzo dokładnie dostosować skład pasz do zapotrzebowania ptaków w danym wieku w zależności od kierunku produkcji (reprodukcja, mięso, jaja). Dzięki takim metodą można nie tylko optymalizować koszty produkcji, ale także ograniczyć negatywne odziaływanie na środowisko (np. poprzez ograniczenie wydalania pierwiastków biogennych). Podstawową zasadą spełniająca kryteria zrównoważonego żywienia drobiu jest zasada tzw. „składnika limitującego”, która mówi, że o dostępności składników odżywczych dla organizmu ptaka decyduje ten składnik, który jest w niezbalansowanym niedoborze lub nadmiarze. Oznacza to, że nawet zastosowanie w mieszance paszowej dla drobiu składników odżywczych w większej ilości, niż ptaki wymagają, albo np. niedostosowanie odpowiedniego poziomu energii metabolicznej w paszy spowoduje, że ptaki nie wykorzystają w pełni swojego potencjału wzrostowego/produkcyjnego. Z tego względu w zrównoważonym żywieniu drobiu stosuje się różne metody, które mają na celu polepszenie wartości żywieniowej skarmianej paszy, tak aby w pełni wykorzystać zawarte w nich składniki pokarmowe. Może to być np. stosowanie zabiegów baro-termicznych (ekstruzja, mikronizacja) do unieczynnienia substancji antyżywieniowych w paszy, co prowadzi do zwiększonego wykorzystania składników żywieniowych paszy poprzez wspomaganie procesów trawienia i wchłaniania u drobiu. Kolejną metodą jest stosowanie enzymów paszowych (np. fitazy egzogennej), która powoduje zwiększenie uwalniania fosforu z związków fitynowych (forma fosforu występująca w roślinach, niedostępna dla ptaków), co z jednej strony pozwala na obniżenie poziomu dodawanego do diet fosforu (aspekt ekonomiczny) a z drugiej strony przyczynia się do zmniejszenia wydalania tego pierwiastka biogennego wraz z odchodami (aspekt środowiskowy). Kolejnym aspektem w zrównoważonym żywieniu drobiu (głównie drobiu rzeźnego) jest powiązanie ogólnej zdrowotności ptaków z jakością wytwarzanego produktu. Dotyczy to produkcji tzw. żywności funkcjonalnej tj. takiej, która może korzystnie oddziaływać na zdrowie konsumentów. Poprzez odpowiednią modyfikację składu mieszanek paszowych np. stosując olej rybny, nasiona rzepaku, nasiona lnu i/lub produkty otrzymane z ich przerobu (śruta rzepakowa, makuch) można w prosty sposób korzystnie wpłynąć na właściwości prozdrowotne otrzymanego mięsa zwiększając w lipidach udział niezbędnych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (zwłaszcza długołańcuchowych z grupy PUFAn-3). Takie rozwiązanie pozwala z jednej strony wytworzyć produkt o podwyższonej wartości żywieniowej dla konsumenta, z drugiej ma korzystny wpływ na zdrowie ptaków, a także umożliwia wykorzystanie ubocznych surowców z produkcji rolniczej. Idea zrównoważonego żywienia uwzględnia w tym przypadku dobrostan ptaków oraz korzyści dla konsumenta.
Dobranie żywienia pod kątem kierunku produkcji (rzeźny, nieśny), etapu życia ptaków, możliwości obiektu ma tutaj kluczowe znaczenie. Inaczej żywione będą stada rodzicielskie, a inaczej ptaki na fermach wielkotowarowych drobiu rzeźnego. Ekologiczny chów drobiu będzie się rządził zupełnie innymi standardami żywienia. Odpowiednio zbilansowana pasza ma zasadniczy wpływ na osiągnięcie założonych celów produkcyjnych, ekonomicznych oraz na zdrowotność ptaków bez względu na kierunek produkcji.
Żywienie drobiu w warunkach zrównoważonego rolnictwa kieruje się następującymi zasadami:
- Wykorzystanie odpowiedniego materiału genetycznego drobiu, charakteryzującego się szybkim tempem wzrostu i dobrym wykorzystaniem paszy,
- Zapewnienie odpowiednich warunków środowiskowych umożliwiających pełne wykorzystanie potencjału genetycznego ptaków,
- Przestrzeganie zasady składnika limitującego,
- Wykorzystanie w możliwie dużym stopniu lokalnych surowców,
- Maksymalne ograniczenie odziaływanie produkcji drobiarskiej na środowisko.
17.6.4.3 Źródła białka paszowego oraz fitogeniki
W zrównoważonej produkcji drobiarskiej jako źródło białka należy przede wszystkim wykorzystywać dobrej jakości materiał paszowy tj. taki, który charakteryzuje się wysokim współczynnikiem strawności aminokwasów, zwłaszcza aminokwasów limitujących (lizyny, metioniny, argininy oraz tryptofanu). Należy w jak największym stopniu wykorzystywać krajowe źródła białka paszowego, a także w maksymalnym stopniu wykorzystywać produkty powstające w procesie przetwórczym surowców rolno-spożywczych.
Ziarno roślin białkowych
Obecnie podstawowym źródłem białka paszowego dla wszystkich gatunków drobiu jest śruta sojowa. Materiał ten zawiera ok. 46% białka w swym składzie, które charakteryzuje się wysokim współczynnikiem przyswajalności u ptaków. Pomimo, że soja jest podstawowym składnikiem białkowym w paszach dla drobiu jej stosowanie wiąże się z koniecznością obróbki termicznej w celu zmniejszenia aktywności substancji antyżywieniowych. Kolejnym aspektem jest fakt, że większość sprowadzanej do kraju śruty pochodzi z roślin genetycznie modyfikowanych, a legislacja krajowa zmierza do ograniczenia stosowania takich surowców w paszach. W ostatnich latach prowadzone są badania nad możliwościami wykorzystania surowców białkowych mogących zastąpić, chociaż częściowo, śrutę sojową w żywieniu drobiu. Produkcję powinna realizować cele produkcyjne/ekonomiczne, ekologiczne oraz społeczne – ukierunkowane na jakość i bezpieczeństwo żywności. W produkcji drobiarskiej ukierunkowanej na ograniczenie stosowania śruty sojowej, jako częściowe zamienniki w diecie stosuje się krajowe źródła białka, do których zaliczamy rośliny strączkowe m.in. łubin, groch czy bobik. Charakteryzują się one niższą, niż ziarno soi zawartością białka, jednak badania wskazują, że możliwe jest ich zastosowanie w diecie brojlerów na poziome 20% bez pogarszana wyników odchowu. Nie bez znaczenia jest fakt, że uprawa roślin strączkowych przyczynia się do polepszenia żyzności gleby (zwiększenie zawartości azotu, utrzymania zrównoważonego bilansu próchnicy w glebie) – co wpisuje się w idee zrównoważonej produkcji rolniczej. W badaniach prowadzonych w Instytucie Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. Jana Kielanowskiego PAN w Jabłonnie wykazano, że możliwe jest całkowite zastąpienie śruty sojowej mieszaniną makucha rzepakowego, ziarna łubinu żółtego, grochu oraz koncentratu ziemniaczanego, bez pogarszania wyników odchowu kurcząt brojlerów. Zastosowanie w diecie krystalicznych aminokwasów oraz enzymów zwiększających przyswajalność białka spowodowało obniżenie wydalania do środowiska przez ptaki azotu oraz fosforu tj. pierwiastków odpowiedzialnych za eutrofizację wód. Takie dodatki w pełni wpisują się w założenia rolnictwa zrównoważonego.
Uboczne produkty przetwarzania roślin oleistych (makuch)
Materiał ten powstały po odtłuszczeniu stanowi bogate źródło białka paszowego. Najczęściej stosowany jest makuch rzepakowy lub słonecznikowy. W ostatnich latach wzrasta także zainteresowanie wykorzystania w żywieniu drobiu makucha z konopi włóknistych. Oprócz dużej zawartości białka, makuchy zawierają także frakcje włókna, które nie są dobrze trawione przez ptaki, stąd ich udział w paszy był niewielki. Jednak badania nad wykorzystaniem enzymów paszowych, które zwiększają wartość żywieniową makucha dla drobiu, a także stosowanie procesów jego przetwarzania (np. fermentacja) sprawiły, że wykorzystanie makucha w żywieniu drobiu wzrasta.
Mączki mięsno-kostne
Od 7 września 2021r. zniesiono zakaz stosowania w żywieniu drobiu mączek mięsno-kostnych, przy czym należy stosować zasadę „krzyżową” tj. nie wolno skarmiać mączek w obrębie tego samego gatunku zwierząt. Materiał ten jest bogatym źródłem białka o dobrym profilu (dobrze przyswajalnym) aminokwasów oraz pozostałych składników odżywczych dla drobiu. Szczególnie przydatna w żywieniu drobiu jest mączka rybna, która oprócz wysokiej zawartości białka zawiera także niezbędne wielonienasycone kwasy tłuszczowe z grupy n-3. Skarmianie tej mączki powoduje wzbogacenie mięsa oraz jaj w te kwasy, a więc stwarza możliwość produkcji żywności o właściwościach funkcjonalnych. Ponadto wykorzystanie mączek w żywieniu drobiu przyczynia się do zwiększenia wykorzystania odpadów powstających w produkcji zwierzęcej.
Suszony wywar gorzelniany (DDGS)
Jest to materiał pochodzący z procesu produkcji etanolu. Charakteryzuje się on dużą zawartością białka (do 35%) o dużej przyswajalności. Zawiera ponadto witaminy z grupy B, witaminy A i E oraz jest źródłem składników mineralnych. W porównaniu do innych materiałów ubocznych, wywar gorzelniany nie zawiera substancji antyżywieniowych dla drobiu. Z tego względu może on być stosowany już w pierwszej fazie żywienia ptaków.
Białko z owadów
Od 2021r. UE zezwoliła na stosowanie białka owadziego w żywieniu drobiu (Rozporządzenie Komisji (UE) 2021/1372). Białko pozyskiwane z owadów stanowi obecnie bardzo obiecującą alternatywę do częściowego lub całkowitego zastąpienia białka sojowego w żywieniu drobiu. Maczka z owadów zawiera do 65% białka oraz bardzo korzystny dla drobiu profil aminokwasów o wysokiej przyswajalności. Pomimo trudności z produkcją i przechowywaniem owadów, pozyskiwane z nich białko odgrywa co raz większą rolę. Nie bez znaczenia jest fakt, że produkcja owadów jako źródła białka paszowego wpisuje się także w tzw. politykę „Zero waste”, gdyż do produkcji owadów można wykorzystać odpady rolno-spożywcze, a zatem pozbywamy się uciążliwych dla środowiska odpadów wykorzystując je, pośrednio, do celów paszowych.
Białko z suszu roślin zielonych, zielonek oraz roślin okopowych
Materiał ten jest wykorzystywany głównie w żywieniu gęsi. W przypadku suszu z roślin, zaleca się stosować koniczynę białą (zaw. białka 19,8%), lucernę (zaw. białka 20,2%), trawy (zaw. białka 20,4%). W przypadku zielonek: koniczynę czerwoną (zaw. białka 32,0%), lucernę (zaw. białka 47,0%), pokrzywę młodą (zaw. białka 56,0%), trawę młodą (zaw. białka 39,0%). W przypadku okopowych zaleca się stosować buraki cukrowe (zaw. białka 18,0%), buraki pastewne (zaw. białka 15,0%), marchew pastewną (zaw. białka 13,0%) oraz ziemniaki pastewne (zaw. białka 22,0%).
Fitogeniki
Fitogeniki to substancje o działaniu bioaktywnym pochodzenia roślinnego. Ich stosowaniu w produkcji drobiarskiej (żywienie, profilaktyka i bioasekuracja) nabrało istotnego znaczenia głównie od momentu wprowadzenia prewencyjnego stosowania antybiotyków oraz stymulatorów wzrostu w produkcji zwierzęcej. Intensyfikacja produkcji drobiarskiej jest związana z narastaniem problemów zdrowotnych u ptaków, w tym głównie tych powiązanych z przewodem pokarmowym. Fitogeniki w tym aspekcie mają szczególny potencjał wykazując aktywność nie tylko w kierunku bezpośredniego odziaływania na środowisko przewodu pokarmowego (np. poprzez korzystny wpływ na struktury morfologiczne przewodu pokarmowego), ale także oddziałują na skład i aktywność mikroflory bakteryjnej bytującej w przewodzie pokarmowym. Ta uważana jest za istotny czynnik wpływający na zdrowotność jelit u drobiu. Ponadto, coraz więcej wyników badań wskazuje, że istnieje swoista oś regulacyjna pomiędzy mikrobiotą w przewodzie pokarmowym gospodarza a istotnymi procesami fizjologicznymi. Wykazano również, że istnieje zależność pomiędzy mikrobiotą przewodu pokarmowego a jakością mięsa u kurcząt. Z tego względu największy potencjał wykorzystania fitogeników u drobiu upatruje się w kierunku poprawy i profilaktyki kondycji przewodu pokarmowego. Ponieważ jednym z podstawowych schorzeń układu pokarmowego u drobiu grzebiącego jest występowanie kokcydiozy – dużą uwagę poświęca się profilaktyce tej choroby. Działanie zmniejszające jej wystąpienie stwierdzono przy zastosowaniu ekstraktu z Yucca schidigera. Działanie zmniejszające liczebność bakterii E. coli, Campylobacter jejuni oraz bakterii Salmonella wykazano przy zastosowaniu w diecie brojlerów wyciągu z chmielu. W badaniach nad wykorzystaniem w żywieniu drobiu ekstraktu kannabidiolu z konopi włóknistych Cannabis sativa stwierdzono, że wykazuje on potencjał w ograniczaniu wystąpienia nekrotycznego zapalenia jelit u kurcząt spowodowanego bakteriami z grupy Clostridium perfringens. W innych badaniach wykazano, że zioła takie jak: czarny pieprz Piper nigrum, goździkowiec korzenny Syzygiom aromaticum, lebiodka pospolita Organum vulgare, (tymol, karwakrol, kurkumina, piperyna, eugenol), macierzanka zwyczajna Thymus vulgaris stosowane w żywieniu drobiu wykazują działanie ograniczające namnażanie patogennych bakterii. W innych badaniach wykazano, że tymianek i oregano wykazują silne działanie antyoksydacyjne oraz wspomagające układ odpornościowy u różnych gatunków drobiu. Natomiast wykorzystanie ekstraktu z czosnku, jeżówki, żeńszenia, olejku eukaliptusowego czy moringii olejodajnej przyczynia się do poprawy właściwości funkcjonalnych mięsa i jaj. Wiele substancji bioaktywnych pochodzenia roślinnego (czarnuszka, karwakrol) stosuje się w celu poprawy warunków sanitarnych w pomieszczeniach utrzymywania drobiu. Ich wpływ polega na stabilizacji procesów fermentacyjnych w przewodzie pokarmowym oraz zapobiega wystąpieniu zaburzeń równowagi mikrobiologicznej, co w konsekwencji ogranicza wilgotność wydalanych odchodów. Z tego względu stosowanie fitogeników stanowi coraz bardziej efektywną profilaktykę oraz alternatywę do stosowanych w produkcji drobiarskiej środków farmaceutycznych.
17.6.4.4 Szczegółowe zasady zrównoważonego żywienia gatunków drobiu
Kurczęta brojlery
W żywieniu kurcząt brojlerów stosuje się mieszanki pełnoporcjowe o dużej koncentracji energii, podawanych do woli, aby w pełni zaspokoić potencjał rosnących ptaków. Stosuje się najczęściej trzyfazowy system żywienia (np. d 1-10, d 11-21, d 22-42), w którym podaje się mieszanki o ściśle dostosowanej do wieku ptaków koncentracji składników odżywczych. Krytyczny jest zawsze pierwszy okres żywienia (zazwyczaj pierwsze 7 dni), gdyż w znacznej mierze determinuje on efekty końcowe tuczu. W całym okresie odchowu krytyczne jest dostosowanie odpowiedniego poziomu białka i energii w paszy mając na uwadze, że wraz ze wzrostem ptaków rośnie zapotrzebowanie na energię metaboliczną a maleje zapotrzebowanie na białko. W każdej fazy wzrostu ptaków podawane mieszanki paszowe powinny być dostoswane pod względem zawartości aminokwasów limitujących. W przypadku żywienia kurcząt brojlerów najczęściej stosuje się jeden system żywienia dla obu płci.
Kurczęta reprodukcyjne
W żywieniu ptaków reprodukcyjnych w pierwszych 4 tygodniach życia podawane są mieszanki pełnoporcjowe o wysokiej koncentracji energii i składników odżywczych umożliwiającą szybki wzrost. W okresie między 4. a 17. tygodniem powinno się stosować mieszanki o obniżonej wartości pokarmowej, która umożliwi odpowiedni rozwój organizmu i przygotuje ptaki do okresu nieśności. Od 18. tygodnia życia w podawanych ptakom mieszankach należy zwiększyć poziom wapnia oraz białka w paszy. Mieszankę tą podaje się do osiągnięcia przez ptaki nieśności na poziomie 2-3%.
Kury nioski
Kury nioski należy żywić paszami w formie sypkiej, które podaje się do woli ze względu na fakt, że są one w stanie regulować pobranie paszy do zapotrzebowania. W okresie przednieśnym (do 17-18 tygodnia) podawane mieszanki powinny pokrywać potrzeby bytowe kur zależące głównie od masy ciała. Po wejściu ptaków w okres nieśności stosuje się w paszach zwiększony poziom białka (min. 18% I okres), (min. 17% II okres), (min. 15% III okres), ale przede wszystkim należy dostosować poziom wapnia do fosforu w diecie, który powinien wynosić 12:1 ponieważ wapń jest głównym składnikiem skorupy jaja. Warunkiem utrzymania wysokiej nieśności przez długi czas jest stosowanie pasz zbilansowanych pod względem energetycznym, aminokwasowym i witaminowo-mineralnym. Aby w pełni wykorzystać potencjał nieśności należy dostosować warunki utrzymania i żywienie niosek do zaleceń producenta danej linii.
Indyki rzeźne
W przypadku żywienia indyków rzeźnych stosuje się osobny system żywienia w zależności od płci, gdyż występuje u nich wyraźny dymorfizm płciowy: masa indorów jest przez cały okres odchowu wyższa, niż indyczek, u których od 12. tygodnia życia nasilają się zmiany hormonalne, następuje rozwój jajowodu i tworzenie żółtek, co uniemożliwia dostosowanie optymalnego składu mieszanki – zwłaszcza pod względem koncentracji aminokwasów – dla obu płci jednocześnie. Z tego względu od 16. tygodnia życia stosuje się rozdzielny system żywienia w zależności od płci. W przypadku żywienia indyków stosuje się cztero-fazowy system żywienia, w każdym okresie podaje się mieszanki pełnoporcjowe w postaci kruszonki, podawane do woli, dostosowane pod względem składu i koncentracji składników odżywczych w zależności od wieku, płci i typu. Indory utrzymuje się do 20-22 tygodnia życia, a indyczki do 16. tygodnia. W mieszankach starter należy preferować oleje roślinne jako dodatkowe źródło tłuszczu natomiast mieszanki finiszer mogą zawierać wyłącznie tłuszcz zwierzęcy. Sposób żywienia indyków w dużej mierze uzależniony jest od celu produkcyjnego, którym może być maksymalizacja przyrostów masy ciała, lepsze wykorzystanie paszy (FCR) lub zwiększenie wydajności mięśni piersiowych. Uzyskanie dwóch pierwszych celów produkcyjnych w dużej mierze wiąże się ze wzrostem koncentracji energii i białka (aminokwasów) w mieszankach paszowych bez komplikacji zdrowotnych związanych ze stosowaniem intensywnego żywienia. Powyższy cel musi uwzględniać aspekt cenowy (koszt surowcowy mieszanek paszowych), jakość surowców paszowych, oraz precyzyjne bilansowanie potrzeb białkowych w oparciu o aminokwasy strawne.
Indyki reprodukcyjne
Uwzględnia się dwa główne okresy tj. okres odchowu (do 30. tygodnia życia), w którym ptakom podaje się mieszanki paszowe pokrywające ich potrzeby bytowe i przygotowujące do okresu nieśności i produkcji nasienia. W kolejnym okresie – już rozpłodowym – podawane mieszanki powinny pozwolić na utrzymanie wysokiej aktywności rozpłodowej i nie dopuścić do nadmiernego otłuszczenia ptaków.
Kaczki mięsne
Intensywne żywienie kaczek użytkowanych w kierunku mięsnym zbliżone jest do żywienia kurcząt brojlerów. Odchów kaczek odbywa się zgodnie z zasadami intensywnej produkcji, czyli w pomieszczeniach zamkniętych, o regulowanych warunkach środowiskowych i specjalistycznym żywieniu pełnoporcjowymi mieszankami. Mieszanki podawane do 3. tygodnia życia powinny zawierać 20% białka, a w kolejnym okresie 17% białka. W przypadku energii metabolicznej paszy należy zwiększać jej poziom wraz z wiekiem ptaków.
Gęsi
Gęsi – spośród hodowanych gatunków drobiu – najbardziej niekorzystnie reagują na warunki odbiegające od naturalnych. Podobne różnice występują też w przypadku żywienia gęsi, gdyż tu bardzo ważną rolę odgrywają zielonki i rośliny okopowe, a ich zasadniczy udział w żywieniu jest wręcz wskazany. Sztandarowym przykładem jest gęś owsiana, która w ostatnich 3. tygodniach tuczu karmiona jest wyłącznie ziarnem owsa. Uzyskuje się wtedy odpowiednie przyrosty masy ciała, wysoką wydajność rzeźną oraz doskonałe walory smakowe mięsa. Jednak aby wykorzystać w pełni potencjał gęsi owsianej powinna ona być wcześniej żywiona mieszanką z dużym udziałem pasz objętościowych, tak aby przewód pokarmowy odpowiednio się wykształcił, a procesy fermentacyjne przebiegały odpowiednio. W pozostałym okresie tuczu lub w przypadku żywienia gęsi reprodukcyjnych można stosować mieszanki zielonek z ziarnem zbóż lub w okresie zimowym mieszanki pełnoporcjowe z dodatkiem suszu.