Żyzność gleby jest pochodną jej zasobności, struktury i aktywności biologicznej. Gleby nie można traktować jak neutralnego substratu, jest tworem żywym i zmiennym. Dlatego można jej żyzność budować, można także ją upośledzić lub zniszczyć.
Poprawa żyzności jest procesem długotrwałym, opartym na różnicowaniu upraw, zwiększaniu zawartości próchnicy, pobudzaniu aktywności drobnoustrojów, dbałości o strukturę gleby i gospodarkę wodną. Dlatego podstawą budowania żyzności gleby jest właściwe, budujące zmianowanie roślin (jeżeli nie ma warunków do rotacji upraw w klasycznym płodozmianie), umożliwiające zwiększenie jej aktywności biologicznej. Temu służy także pozostawianie możliwie dużej ilości resztek pożniwnych oraz stosowanie nawozów organicznych. Żyzności gleby szkodzi zbyt intensywne jej mieszanie i natlenianie, podobnie jak stosowanie nadmiernych ilości nawozów, zwłaszcza azotowych, gdyż powoduje przyspieszone „spalanie” substancji organicznej i zwiększoną emisję dwutlenku węgla do atmosfery.
Podejmując decyzję o uprawie jakiejkolwiek rośliny, należy wcześniej stwierdzić, czy gleba zawiera odpowiednią ilość składników pokarmowych i czy jej pH zgadza się z wymaganiami planowanej uprawy. Kontrola zasobności gleby jest konieczna nie rzadziej, niż co 4 lata, a wyniki mają służyć wyliczeniu niezbędnego nawożenia gleby i roślin. Optymalne jest badanie gleby co roku, po wyznaczeniu jednolitych jej stref i właściwej liczby oraz miejsc poboru próbek. Wyniki należy wykorzystać do odpowiednio zróżnicowanego, precyzyjnego nawożenia mineralnego, uzupełniającego niedobory gleby.
Wartość pH gleby jest decydującym czynnikiem dla dostępności wielu składników pokarmowych dla roślin, aktywności organizmów glebowych i pośrednio struktury gleby. Zbyt niskie pH prowadzi do wzrostu obecności w glebie jonów Al+3, które są toksyczne i upośledzają wzrost i plonowanie roślin, podobnie jak wiele produktów przemiany materii w glebie zakwaszonej . Nawozy zmieniające pH, są to głównie nawozy wapniowe lub wapniowo-magnezowe, w zależności od formy chemicznej działające szybko (tlenkowe) lub powoli (węglanowe, dolomit). Dla biologii gleby niekorzystna jest gwałtowna zmiana pH dużymi dawkami nawozów tlenkowych, także bardzo ryzykowna dla roślin uprawnych. Najlepiej dla żyzności gleby sprawdzają się niewielkie zmiany pH nawozami o powolnym działaniu.
Zarówno rozsądne stosowanie nawozów mineralnych, regulacja pH, stosowanie zmianowania, jak i ograniczanie do minimum nadmiernego przemieszczania i natleniania gleby, przyczyniają się do wspierania w niej bioróżnorodności warunkującej trwałą żyzność.