Rolnicze środki chemiczne i zarządzanie odpadami

Ograniczanie produkcji odpadów i popłuczyn rolniczych

Aby ograniczyć wpływ na środowisko działalności produkcyjnej, każdy przedsiębiorca, w tym również rolny, jest zobowiązany podejmować działania polegające na zapobieganiu powstawaniu odpadów i ścieków lub zmniejszające ich ilości.

Takimi działaniami są przede wszystkim:

  1. Eko-projektowanie, czyli takie zaplanowanie produktu, (w tym również jego opakowania), aby w jak najmniejszym stopniu oddziaływał na środowisko w całym cyklu swojego życia, tzn. podczas wytwarzania, transportu, magazynowania, użycia i likwidacji. Przykładem może być sposób pakowania produktu rolnego ograniczający potrzebną powierzchnię magazynową, umożliwiający jednorazowo transport dużej ilości produktu, opakowanie umożliwiające recykling wraz z produktem itp.,
  2.  Wprowadzenie najlepszych dostępnych technik BAT (ang. „Best Available Techniques”), co skutkuje zwiększoną efektywnością produkcji i zmniejszeniem ilości odpadów i ścieków,
  3. Zmniejszanie ilości odpadów u źródła, czyli w procesach wytwórczych. Jest to strategia zapobiegania powstawaniu skutków działalności. Efektem zmniejszania ilości odpadów u źródła jest zmniejszenie kosztów ich zbierania, zagospodarowania i unieszkodliwiania po procesach produkcyjnych,
  4. Wprowadzanie zasad zarządzania środowiskowego. System taki ma na celu weryfikowanie procesów produkcji i zrządzania gospodarstwem pod kątem uciążliwości dla środowiska oraz stałe ich doskonalenie, aby takie oddziaływanie ograniczać (np. ograniczać ilość wytwarzanych odpadów i ścieków).

System zarządzania środowiskowego obejmuje:

  • Modyfikowanie procesów technologicznych w gospodarstwie, pod względem lepszego wykorzystania surowców i materiałów,
  • Zapewnienie warunków transportu i magazynowania surowców, materiałów i produktów, zapobiegających ich uszkodzeniom, zamakaniu, psuciu, pogarszaniu przydatności lub przeterminowaniu,
  • Prowadzenie racjonalnej gospodarki surowcami i materiałami oraz środkami chemicznymi, bez tworzenia nadmiernych zapasów, powodujących często przekraczanie okresu ich trwałości lub terminu przydatności,
  • Prowadzenie regularnej kontroli zapasów,
  • Koordynowanie prac w poszczególnych elementach gospodarstwa,
  • Poszukiwanie możliwości zmniejszenia zużycia materiałów oraz zmniejszenia ilości odpadów,
  • Analizowanie wydajności wykorzystania surowców, zużycia materiałów, wody i energii oraz ilości powstających odpadów i ścieków na jednostkę produktu,
  • Stosowanie surowców i materiałów najlepszej jakości w celu uzyskania większej efektywności produkcji i zmniejszenia ilości odpadów,
  • Recykling odpadów oraz stosowanie wszelkich możliwych i zgodnych z przepisami sposobów przygotowania odpadów w celu ich ponownego wykorzystania. Przestrzeganie zasad ochrony środowiska we wszystkich fazach produkcji,
  • Dokonywanie okresowych przeglądów i napraw sprzętu, urządzeń i maszyn,
  • Szkolenie pracowników gospodarstwa w zakresie zmniejszania zużycia materiałów, wody i energii oraz środków chemicznych w celu przeciwdziałania złym nawykom i uświadamianie o gospodarczych i ekologicznych skutkach powstawania odpadów oraz korzyściach wynikających z minimalizacji ich powstawania.

Aby ograniczyć ilość powstających popłuczyn rolniczych, należy stosować zasady „Dobrej praktyki postępowania przy stosowaniu środków ochrony roślin”:

  1. Po umyciu narzędzi i naczyń takich jak waga, łopatka, czy dzbanek miarowy, stosowanych do przygotowania cieczy roboczej, zanieczyszczoną wodę należy wlać do zbiornika opryskiwacza z cieczą użytkową i zużyć podczas oprysku,
  2. Po zakończeniu oprysku, resztki niezużytej cieczy użytkowej należy rozcieńczyć wodą i wypryskać na poprzednio traktowaną powierzchnię,
  3. Wskazane jest używanie opryskiwaczy przystosowanych do mycia wewnętrznego w systemie ciągłym. Przeprowadzone pomiary pokazują, że w porównaniu z myciem cyklicznym mycie ciągłe pozwala na bardzo dokładne umycie opryskiwacza mniejszą o 50% objętością wody, w dwukrotnie krótszym czasie. Koncentracja środka ochrony roślin w wodzie pozostałej w instalacji po prawidłowo przeprowadzonym myciu ciągłym jest zawsze mniejsza niż 1%,
  4. Wodę użytą do mycia aparatury wypryskać na powierzchni uprzednio opryskiwanej, stosując te same środki ochrony osobistej,
  5. Należy przeprowadzić mycie zewnętrzne opryskiwacza – w wypadku braku odpowiedniego miejsca – na polu lub plantacji, na której stosowany był środek ochrony roślin. Dzięki takiej praktyce ogranicza się do minimum pozostawianie pozostałości środków ochrony roślin poza miejscem ich stosowania. Zmyte zanieczyszczenia nie powodują tam zagrożenia dla ludzi, zwierząt i środowiska, i ulegną naturalnej degradacji. Zmywanie substancji powinno zostać wykonane bezpośrednio za zakończeniu zabiegu, gdy opryskiwacz jest jeszcze mokry, bo spłukuje się znacznie więcej substancji, niż po jej zaschnięciu. Ponadto do jego umycia potrzeba mniejszą ilość wody i przy udziale mniejszego ciśnienia, niż po wyschnięciu,
  6. Mycie zewnętrzne najlepiej przeprowadzić w miejscu, w którym wodę użytą do mycia można ująć (np. na szczelnej posadzce z odpływem do zbiornika lub na stanowisku bioremediacyjnym), a zawarte w niej substancje czynne bezpiecznie zneutralizować. Mycie w takich warunkach powinno zostać bezwzględnie wykonane przy użyciu myjki wysokociśnieniowej, aby do minimum ograniczyć ilość powstających popłuczyn,
  7. Popłuczyny z mycia powinny zostać ujęte i poddane bioremediacji (np. na złożach typu Biobed, Phytobac®, Biofilter, Vertibac), całkowicie je likwidując. Można je również poddać dehydratacji (Heliosec®, Osmofilm®), a następnie – już zagęszczone – przekazać do unieszkodliwienia specjalistycznej firmie. Więcej o metodach likwidacji popłuczyn z mycia opryskiwaczy w lekcji Postępowanie z resztkami cieczy użytkowej.

Największy problem w gospodarstwie stanowią pozostałości poprodukcyjne nienaturalnego pochodzenia. Recyklingowi mogą być poddane odpady pochodzące z działalności rolniczej inne niż wykorzystywane w procesie recyklingu organicznego. Do nich możemy zaliczyć szereg odpadów nienaturalnych wymienionych poniżej, zarówno niebezpiecznych jak i pozostałych.

Jednak, aby dokonać recyklingu powyższych odpadów, należy przekazać je innemu podmiotowi posiadającemu decyzję na zbieranie lub przetwarzanie tych odpadów. Nie można mieszać tych odpadów z innymi rodzajami, ponieważ uniemożliwia to ich dalszą obróbkę. Odbiór takich odpadów zebranych selektywnie jest tańszy lub nawet bezpłatny, ponieważ firmy uzyskują przychód z wytworzonych z nich produktów.

Wśród odpadów pochodzenia nienaturalnego należy rozróżnić:

1) Odpady niebezpieczne

Należy je gromadzić w sposób gwarantujący, że pozostałości substancji te nie przedostaną się do środowiska, a następnie przekazać specjalistycznej firmie posiadającej decyzje zezwalające na gospodarowanie tymi odpadami.

Do odpadów niebezpiecznych należą:

  1. opakowania po substancjach niebezpiecznych oraz pozostałości tych substancji (np. środki ochrony roślin, farby, impregnaty, lakiery, rozpuszczalniki, kleje, szczeliwa). W przypadku resztek cieczy użytkowej środków ochrony roślin i popłuczyn z wykonywania oprysków, pozostałości te należy zużyć po uprzednim rozcieńczeniu na powierzchni, na której przeprowadzono zabieg. Można też poddać je bioremediacji w złożach aktywnych biologicznie lub zagęścić pozbawiając wody,
  2. oleje, paliwa, smary,
  3. filtry olejowe,
  4. zużyte czyściwa i szmaty zanieczyszczone substancjami niebezpiecznymi,
  5. zużyte sorbenty,
  6. płyny hamulcowe,
  7. świetlówki, jarzeniówki, żarówki energooszczędne,
  8. przeterminowane lekarstwa i preparaty weterynaryjne, 
  9. baterie i akumulatory,
  10. zużyte urządzenia elektryczne i elektroniczne,
  11. zużyte lub nienadające się do użytkowania pojazdy.

2) Odpady inne niż niebezpieczne

Należy je zbierać w sposób selektywny, aby skutecznie mogły zostać poddane recyklingowi, a następnie przekazać firmie odpadowej posiadającej decyzje zezwalające na gospodarowanie tymi odpadami. Mogą to być:

  1. opakowania i odpady z tworzyw sztucznych,
  2. opakowania i odpady szklane,
  3. opakowania i odpady metalowe,
  4. popioły,
  5. zużyte części maszyn,
  6. odpady z remontów, ogrodzenia, gruz,
  7. odpady komunalne,
  8. gruz betonowy i ceglany.

Stare ogumienie, części maszyn, a także zużyte ogrodzenia, których chcemy się pozbyć, należy przekazać firmie posiadającej decyzję na gospodarowanie tego rodzaju odpadami. W przypadku, gdy napraw sprzętu dokonuje inny przedsiębiorca, warsztat, firma dokonująca serwisu, będąc wytwórcą odpadów zobowiązana jest do ich zagospodarowania. Stare zużyte opony przekazane do recyklingu mogą stać się bieżnią boiska lub bezpiecznym podłożem placu zabaw.

Do zagospodarowania odpadów weterynaryjnych powstających podczas wykonywania zabiegów na zwierzętach (pochodzenia naturalnego jak i nienaturalnego) zobowiązany jest wytwórca odpadów, którym w tym przypadku jest lekarz weterynarii, chyba, że umowa o świadczenie usługi stanowi inaczej. Z pozostałościami leków i ich opakowaniami należy postąpić zgodnie z zapisem na etykiecie preparatu. W przypadku braku szczegółowych zapisów przetrzymujemy je w magazynie odpadów niebezpiecznych, zabezpieczonym przed dostępem osób trzecich, do czasu przekazania firmie uprawnionej do unieszkodliwienia tego rodzaju odpadów.

Więcej w wytycznych w zakresie wykorzystania produktów ubocznych oraz zalecanego postępowania z odpadami w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym – w raporcie Europejskiej Agencji Rozwoju, z 2019r.: https://sir.cdr.gov.pl/wp-content/uploads/2019/12/RAPORT_2019.pdf.