Rolnictwo zrównoważone, ekologiczne i konwencjonalne

Rosnące zapotrzebowanie na praktyki rolnicze ograniczające wpływ rolnictwa na środowisko doprowadziło do upowszechniania się kilku współistniejących modeli prowadzenia gospodarstw. Zdarza się jednak, że rolnictwo zrównoważone jest mylone z rolnictwem ekologicznym. Te dwa pojęcia nie są tożsame. Warto wiedzieć, czym się różnią i jakie mają praktyczne zastosowania w produkcji rolniczej.

Czym różni się rolnictwo zrównoważone od ekologicznego?
Jednym z trzech podstawowych filarów rolnictwa zrównoważonego, obok aspektu społecznego i ekonomicznego, jest ochrona środowiska naturalnego. To, co łączy rolnictwo zrównoważone i ekologiczne, to nastawienie na ochronę gleby, wody i powietrza przed zniszczeniem oraz troska o pozostałe zasoby środowiska naturalnego. Różni je natomiast podejście do środków produkcji rolniczej, gdyż rolnictwo ekologiczne opiera się na całkowitej rezygnacji z chemicznych środków ochrony roślin i tzw. „sztucznego” nawożenia.

Gospodarstwa rolne prowadzone w modelu rolnictwa zrównoważonego korzystają natomiast również z naturalnych metod ochrony upraw i ich nawożenia, wykorzystując jednak równolegle preparaty chemiczne. Model rolnictwa zrównoważonego dopuszcza np. stosowanie chemicznych środków ochrony zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin. Oznacza to, że ich użycie ogranicza się do niezbędnego minimum – są one stosowane z wykorzystaniem narzędzi rolnictwa precyzyjnego – jedynie w ilości adekwatnej do potrzeb gleby i roślin.

Dzięki rozsądnej aplikacji tych preparatów, produkty rolnictwa zrównoważonego są wysokiej jakości i zdrowe dla człowieka, a wpływ na środowisko jest istotnie ograniczony. Taki model upraw pozwala na sprzedaż produktów rolnych konsumentom w przystępnych cenach. Ponadto praktyki te umożliwiają produkcję żywności na większą skalę oraz na jej specjalizację, co nie jest możliwe z wykorzystaniem modelu rolnictwa ekologicznego, ze względu na wysokie koszty produkcji takich gospodarstw.

A czym jest rolnictwo konwencjonalne (masowe)?
To model rolnictwa ukierunkowany na krótkoterminową maksymalizację zysku, który osiąga się dzięki dużej wydajności roślin i zwierząt, z intensywnym wykorzystaniem wszystkich dostępnych środków produkcji rolniczej.

Przyszłość rolnictwa
Wyzwania klimatyczne i środowiskowe nie są jedynymi problemami, z jakimi mierzą się dzisiaj społeczeństwa. Według dostępnych szacunków i analiz liczba ludności na świecie w 2050 roku osiągnie 10 miliardów. Oznacza to, jeszcze większe niż obecnie, zapotrzebowanie na żywność. Model rolnictwa ekologicznego ze względu na niższą wydajność, wyższe koszty i ograniczoną skalę produkcji nie stanowi  realnej alternatywy. Także rolnictwo konwencjonalne, ze względu na wysoki koszt środowiskowy, jest typem produkcji, od którego się powoli odchodzi. Model rolnictwa zrównoważonego jest natomiast tzw. złotym środkiem, bo oferuje obniżenie wpływu środowiskowego przy utrzymaniu odpowiedniej skali produkcji rolniczej, zachowaniu zysku rolnika i sprzedaży żywności konsumentom po przystępnych cenach.

Jak rozpoznać gospodarstwo zrównoważone?
Jednym z podstawowych narzędzi umożliwiającym rolnikom i firmom z łańcucha żywnościowego identyfikację pochodzenia żywności z upraw zrównoważonych jest certyfikacja. Staje się ona coraz bardzie popularna, a w niektórych sytuacjach niezbędna do dalszego rozwoju gospodarstwa i sprzedaży płodów rolnych na rynku. Rynek żywności zdecydowanie stawia na jakość produktów oraz bezpieczeństwo ich wytwarzania. Obydwa aspekty mogą być potwierdzone poprzez certyfikację produkcji rolniczej, która ocenia zrównoważony rozwój oraz jakość i bezpieczeństwo żywności. Standardy dostępne na rynku służą także poprawie wydajności procesu produkcyjnego oraz, co bardzo ważne, ochronie zasobów naturalnych, które są wykorzystywane w tym procesie.

Rodzaje certyfikacji
Obecnie najpopularniejszymi certyfikacjami potwierdzającymi jakość i bezpieczeństwo produktu oraz spełnianie zasad rolnictwa zrównoważonego są:

  • GLOBALG.A.P.,
  • Farm Sustainability Assessment (FSA),
  • Integrowana Produkcja.

Każda z tych certyfikacji potwierdza odpowiednie zarządzanie gospodarstwem oraz środowiskiem naturalnym.

GLOBALG.A.P.
Certyfikacja GLOBALG.A.P. jest certyfikacją produktową ponieważ certyfikat jest wystawiany na konkretną roślinę uprawną, która została zgłoszona do certyfikacji. Audyt polega na ocenie całego gospodarstwa. Rozpoczyna się on od wizyty w terenie podczas której oceniane są miejsca przechowywania środków ochrony roślin, nawozów oraz sprzętu. Następnie audytor udaje się na pola uprawne, aby zobaczyć zbiór produktów. Certyfikacja GLOBALG.A.P. zawiera między innymi elementy pozwalające ocenić, w jaki sposób prowadzona produkcja wpływa na środowisko. GLOBALG.A.P. w porozumieniu z Platformą SAI stworzył dodatkowy moduł o nazwie FSA. Moduł ten pozwala na dodatkową ocenę aspektów odpowiedzialności społecznej, sposobu zarządzania oraz stabilizacji finansowej gospodarstwa, których nie ocenia podstawowa lista kontrolna GLOBALG.A.P. Decydując się na certyfikację GLOBALG.A.P., wraz z modułem dodatkowym FSA, gospodarstwo otrzyma dwa certyfikaty potwierdzające spełnienie wymagań obydwu standardów.

FSA (Farm Sustainability Assessement)
Certyfikacja rolnictwa zrównoważonego FSA jest prowadzona na podstawie listy pytań przygotowanych przez platformę SAI. Audyt rozpoczyna się od przeprowadzenia wywiadu na temat wielkości gospodarstwa oraz prowadzonych w nim upraw oraz sposobu zarządzania. Następnie omawiane są aspekty dotyczące stosowania środków ochrony roślin, nawozów, stabilności finansowej, odpowiedzialności społecznej oraz bezpieczeństwa dla środowiska. Nieodłącznym elementem oceny jest wizytacja gospodarstwa oraz pól uprawnych. Po przeprowadzonym audycie właściciel otrzymuje informacje na jakim poziome jest jego gospodarstwo oraz jakie aspekty mogą zostać poprawione, aby osiągnąć cele zrównoważonego rozwoju.

Integrowana Produkcja
Integrowana Produkcja jest polskim systemem certyfikacji, który jest nadzorowany przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa. System integrowanej produkcji umożliwia uzyskanie płodów rolnych o najwyższej jakości oraz bezpiecznych dla zdrowia ludzi. Produkty poddawane są ścisłej kontroli pod kątem pozostałości środków ochrony roślin oraz nawozów. IP uwzględnia cele zrównoważonego rolnictwa takie jak ochrona krajobrazu rolniczego czy różnorodność biologiczna. Podstawą systemu są prawidłowo dobrane elementy, takie jak poprawny płodozmian, agrotechnika, racjonalne stosowanie środków ochrony roślin i nawożenie.

Certyfikacje gospodarstw rolnych są coraz bardziej popularne na rynku produkcji żywności, ponieważ konsumenci zainteresowani są zarówno bezpieczeństwem żywności jak i wpływem procesu produkcyjnego na środowisko naturalne. Przeprowadzenie audytu systemów FSA, GLOBALG.A.P. lub Integrowanej Produkcji potwierdza jakość żywności oraz dbałość o środowisko naturalne. Każdy z audytów wskazuje poziom, na którym znajduje się gospodarstwo oraz kierunki dalszego rozwoju.

Ponadto, w świetle obowiązującego prawa, biomasa na cele biopaliwowe również podlega certyfikacji na zgodność z wymaganiami takich standardów jak ISCC, REDcert, gdzie standardy te zawierają w sobie znaczącą liczbę kryteriów zrównoważonego rolnictwa jak również dysponują specjalnymi wersjami i modułami pozwalającymi na pełną certyfikację elementów zrównoważonego rozwoju. Przykładem polskiego systemu certyfikacji zatwierdzonego przez Komisję Europejską w odniesieniu do wykazania zgodności z kryteriami zrównoważonego rozwoju jest system KZR INiG.

Dla produkcji zwierzęcej dominują wymagania poszczególnych firm przetwarzających produkty odzwierzęce (standardy własne), ale równolegle stowarzyszenia branżowe zajmują się opracowywaniem możliwie skutecznych metodyk zrównoważonej hodowli zwierząt, czego przykładem mogą być działania w ramach Global Roundtable for Sustainable Beef czy European Roundtable for Beef Sustainability. Jednocześnie dostępne są systemy skupiające się na dobrostanie z coraz mocniej akcentowanymi elementami zrównoważonej produkcji, jak choćby standardy Animal Welfare Approved czy Red Tractor, które są dobrym punktem startowym do wdrażania wymagań rolnictwa zrównoważonego.

Jak rozpoznam żywność z upraw zrównoważonych w sklepie?
W tej chwili brak jest jednego wspólnego oznakowania żywności z upraw zrównoważonych, jak ma to np. miejsce w przypadku żywności ekologicznej. Niemniej jednak warto zwracać uwagę na opakowania produktów, gdyż zdarza się, że producenci zawierają tam informacje o pochodzeniu żywności właśnie z upraw zrównoważonych. Mocno rekomendujemy producentom żywności zwiększanie takiego oznakowania produktów, aby ułatwić konsumentom ich identyfikację.


Tekst powstał we współpracy z jednostką certyfikującą SGS.