- wielkość fermy (im większa ferma tym większe zagrożenie),
- brak kwarantanny i status zdrowotny kupowanych do gospodarstwa zwierząt,
- lokalizacja w terenie (ukształtowanie terenu, obecność strefy ochronnej),
- sąsiedztwo innych ferm (zagęszczenie zwierząt na danym obszarze),
- lokalizacja na danym terenie ubojni, zakładów przetwórstwa surowców pochodzenia zwierzęcego oraz zakładów utylizacji zwłok zwierzęcych, wysypisk śmieci etc.,
- drogi komunikacyjne,
- warunki klimatyczne, w tym pora roku lub warunki powodujące nadmierne namnażanie się owadów.
Inne, ogólne czynniki ryzyka:
- nieprzestrzeganie podstawowej zasady higieny technologii „pomieszczenie pełne – pomieszczenie puste”,
- kontakty zwierząt gospodarskich lub ich właścicieli (opiekunów) z dzikimi zwierzętami i z ptakami wędrownymi (bezpośrednie lub pośrednie),
- bliskie sąsiedztwo gruntów rolnych nawadnianych ściekami i nawożonych gnojowicą,
- bliskie sąsiedztwo miejsc postojowych w pobliżu dróg tranzytowych (np. parkingi samochodowe, lotniska), a także domów wczasowych i innych miejsc turystycznych.
17.2.9.1 Bioasekuracja u drobiu
W stadach drobiu wymagania w zakresie dobrej praktyki higienicznej i bioasekuracji zostały zawarte w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 września 2013 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych mających zastosowanie do drobiu i jaj wylęgowych (Dz.U.2013. poz. 1301 z późniejszymi zmianami).
Zalecenia dla drobnotowarowych producentów drobiu – chów przyzagrodowy – brzmią następująco:
- karmienie i pojenie drobiu w pomieszczeniach zamkniętych, do których nie mają dostępu ptaki dzikie,
- przetrzymywanie drobiu na ogrodzonej przestrzeni, pod warunkiem uniemożliwienia kontaktów z dzikim ptactwem,
- odizolowanie od innego drobiu, kaczek i gęsi,
- przechowywanie paszy, w tym zielonki, w pomieszczeniach zamkniętych lub pod szczelnym przykryciem, uniemożliwiającym kontakt z dzikim ptactwem,
- unikanie pojenia ptaków i czyszczenia kurników wodą pochodzącą spoza gospodarstwa (głównie ze zbiorników wodnych i rzek),
- zgłaszanie lekarzowi weterynarii, wójtowi, burmistrzowi, i innym organom władzy lokalnej zaobserwowanego spadku nieśności lub nagłych, zwiększonych padnięć drobiu,
- po każdym kontakcie z drobiem lub ptakami dzikimi umycie rąk wodą z mydłem,
- używanie odzieży ochronnej oraz obuwia ochronnego przy czynnościach związanych z obsługą drobiu,
- osobom utrzymującym drób w chowie przyzagrodowym, aby nie były zatrudniane w przemysłowych fermach drobiu.
Zalecenia dla przemysłowych producentów drobiu:
- przetrzymywanie ptaków w odosobnieniu (obowiązkowo w okresie wiosennych oraz jesiennych wędrówek dzikich ptaków) lub na wolnej, ogrodzonej przestrzeni, pod warunkiem ograniczenia kontaktu z dzikim ptactwem,
- karmienie i pojenie drobiu w pomieszczeniach zamkniętych, do których nie mają dostępu ptaki dzikie,
- zielonki stosowane w karmieniu drobiu wodnego (kaczki i gęsi), szczególnie w okresie wiosennych oraz jesiennych wędrówek dzikich ptaków, nie mogą pochodzić z terenów wysokiego ryzyka zanieczyszczenia ich wirusem wysoce zjadliwej grypy ptaków, z okolic zbiorników wodnych, bagien, i innych miejsc stanowiących ostoję ptaków dzikich,
- szczelne przykrycie pojemników z karmą i wodą do picia lub przetrzymywanie ich wewnątrz budynków, a także unikanie pojenia ptaków i czyszczenia pomieszczeń wodą pochodzącą spoza gospodarstwa (głównie ze zbiorników wodnych i rzek),
- ograniczenie przemieszczania się osób postronnych oraz zwierząt pomiędzy obiektami, w których przechowywana jest karma dla zwierząt, a obiektami, w których bytuje drób,
- rozłożenie mat nasączonych środkiem dezynfekcyjnym przed wejściami do budynków, gdzie utrzymywany jest drób,
- wprowadzenie zakazu wjazdu pojazdów na teren fermy, poza działaniami koniecznymi np. dowóz paszy, odbiór drobiu do rzeźni lub przez zakład utylizacyjny,
- obowiązkową dezynfekcję pojazdów wjeżdżających,
- rozłożenie mat dezynfekcyjnych przed wjazdem i wejściem na teren gospodarstwa,
- używanie odzieży ochronnej oraz obuwia ochronnego przy czynnościach związanych z obsługą drobiu,
- wprowadzenie obowiązku przeprowadzania dokładnego mycia i dezynfekcji rąk przed wejściem do obiektów, w których utrzymuje się drób,
- brak kontaktu pracowników ferm drobiu z innym ptactwem np. kurami, gołębiami.
17.2.9.1.1 Dodatkowe zalecenia
- słomę, która będzie wykorzystywana w chowie ściółkowym należy zabezpieczyć przed dostępem dzikiego ptactwa (przetrzymywać w zamkniętych pomieszczeniach, zadaszyć itp.),
- należy regularnie przeglądać wszelkie połączenia i rury (silosy paszowe) pod kątem obecności zanieczyszczeń np. odchodami dzikich ptaków,
- należy eliminować wszelkie możliwe do usunięcia nieszczelności budynków inwentarskich (umieścić siatki w oknach i otworach, zabezpieczyć kominy wentylacyjne),
- nie należy tworzyć sztucznych zbiorników wodnych na terenie fermy (np. oczka wodne), a istniejące należy zabezpieczyć przed dostępem dzikiego ptactwa,
- nie należy dokarmiać dzikiego ptactwa na terenie gospodarstwa,
- jeżeli na terenie gospodarstwa znajdują się drzewa owocowe należy jak najczęściej usuwać opadłe owoce.
Ze względu na zagrożenie wystąpieniem grypy ptaków (ang. avian influenza), która jest niezwykle zakaźną i zaraźliwą chorobą wirusową drobiu, również istnieją odpowiednie przepisy (Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 4 kwietnia 2017 r. w sprawie zarządzenia środków związanych z wystąpieniem wysoce zjadliwej grypy ptaków Dz.U. 2017. Poz. 722) wprowadzające zasady bioasekuracji drobiu. Do tych wytycznych należą zakazy:
- pojenia drobiu oraz ptaków utrzymywanych przez człowieka wodą ze zbiorników, do których dostęp mają dzikie ptaki,
- wnoszenia i wwożenia na teren gospodarstwa, w którym jest utrzymywany drób, zwłok dzikich ptaków lub tusz ptaków łownych.
Dodatkowo przepisy te nakazują:
- utrzymywanie drobiu w sposób ograniczający jego kontakt z dzikimi ptakami,
- zgłaszanie do powiatowego lekarza weterynarii miejsc, w których jest utrzymywany drób lub inne ptaki, z wyłączeniem ptaków utrzymywanych stale w pomieszczeniach mieszkalnych,
- utrzymywanie drobiu w sposób wykluczający jego dostęp do zbiorników wodnych, do których dostęp mają dzikie ptaki,
- przechowywanie paszy dla ptaków w sposób zabezpieczający przed kontaktem z dzikimi ptakami oraz ich odchodami,
- karmienie i pojenie drobiu oraz ptaków utrzymywanych w niewoli w sposób zabezpieczający paszę i wodę przed dostępem dzikich ptaków oraz ich odchodami,
- wyłożenie mat dezynfekcyjnych przed wejściami i wyjściami z budynków inwentarskich, w których jest utrzymywany drób, w liczbie zapewniającej zabezpieczenie wejść i wyjść z tych budynków – w przypadku ferm, w których drób jest utrzymywany w systemie bezwybiegowym,
- stosowanie przez osoby wchodzące do budynków inwentarskich, w których jest utrzymywany drób, odzieży ochronnej oraz obuwia ochronnego, przeznaczonych do użytku wyłącznie w danym budynku – w przypadku ferm, w których drób jest utrzymywany w systemie bezwybiegowym,
- stosowanie przez osoby wykonujące czynności związane z obsługą drobiu zasad higieny osobistej, w tym mycie rąk przed wejściem do budynków inwentarskich,
- oczyszczanie i odkażanie sprzętu i narzędzi używanych do obsługi drobiu przed każdym ich użyciem,
- powstrzymanie się przez osoby, które w ciągu ostatnich 72 godzin uczestniczyły w polowaniu na ptaki łowne, od wykonywania czynności związanych z obsługą drobiu,
- dokonywanie codziennego przeglądu stad drobiu wraz z prowadzeniem dokumentacji zawierającej w szczególności informacje na temat liczby padłych ptaków, spadku pobierania paszy lub nieśności.
17.2.9.2. Zasady ochrony świń przed ASF
W wyniku występowania ognisk ASF nasz kraj jest bardzo narażony do duże straty ekonomiczne w hodowli i chowie tych zwierząt. Straty te powodowane są upadkami świń i kosztami likwidacji ognisk choroby. Ponadto ASF generuje straty ekonomiczne dla przemysłu mięsnego. W Polsce działania związane z bioasekuracją są wskazane w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6 maja 2015 r. w sprawie środków podejmowanych w związku z wystąpieniem afrykańskiego pomoru świń (Dz.U. 2015 r. Poz. 711 z późniejszymi zmianami). Do chwili obecnej były cztery nowelizacje tego rozporządzenia. W naszym kraju obowiązuje w tym zakresie także szereg przepisów UE. W związku z występowaniem ASF w Polsce zostały wyznaczone obszary objęte różnymi ograniczeniami i nakazami: obszar zagrożenia (kolor niebieski na mapie), obszar objęty ograniczeniami (kolor czerwony), obszar ochronny (kolor żółty). Dla poszczególnych obszarów (stref) należy ściśle stosować się do zaleceń służb weterynaryjnych nadzorujących i proces zwalczania ASF.
W celu ograniczenia do minimum ryzyka zakażenia świń wirusem ASF należy przestrzegać podstawowych zasad zabezpieczenia miejsc utrzymywania zwierząt przed przypadkowym przeniesieniem wirusów.
17.2.9.2.1 Główne wytyczne bioasekuracji w celu ochrony stad przed ASF
- nie kupowanie świń nieoznakowanych i bez świadectw weterynaryjnych,
- nie skarmianie zwierząt paszą niewiadomego pochodzenia ani produktami (w tym resztkami, zlewkami) pochodzenia zwierzęcego,
- karmienie świń paszą zabezpieczoną przed dostępem zwierząt wolno żyjących,
- wyłożenie mat dezynfekcyjnych odpowiednio przed:
- wjazdami i wejściami do gospodarstw, w których są utrzymywane świnie, oraz wyjazdami i wyjściami z tych gospodarstw,
- wejściami do pomieszczeń, w których są utrzymywane świnie, i wyjściami z tych pomieszczeń – a także stałe utrzymywanie wyłożonych mat w stanie zapewniającym utrzymanie skuteczności działania środka dezynfekcyjnego,
- zabezpieczenie budynku, w którym są utrzymywane świnie, przed dostępem zwierząt domowych,
- utrzymywanie świń w budynkach, w których nie są jednocześnie utrzymywane inne zwierzęta gospodarskie kopytne,
- zachowanie podstawowych zasad higieny: odkażanie rąk i obuwia,
- stosowanie odzieży ochronnej i narzędzi pozostawianych w budynku inwentarskim po zakończeniu prac, okresowe odkażanie odzieży ochronnej, sprzętu i narzędzi do obsługi świń,
- zabezpieczenie budynków inwentarskich, magazynów pasz oraz miejsc przechowywania ściółki przed dostępem zwierząt dzikich (w tym gryzoni),
- unikanie kontaktu z padłymi świniami (lub dzikami) – w przypadku kontaktu z padłą świnią lub dzikiem należy jak najszybciej umyć ręce lub zdezynfekować środkiem na bazie alkoholu oraz oczyścić i zdezynfekować obuwie,
- rezygnacja z udziału w polowaniach,
- nie wnoszenie do gospodarstw części dzików,
- uniemożliwienie osobom postronnym (nie zajmującym się zawodowo zwierzętami lub leczeniem zwierząt w danym gospodarstwie) wchodzenia – zwłaszcza po kontakcie z padłą świnią lub dzikiem – do budynków inwentarskich w gospodarstwach, w których utrzymywane są świnie.