Zarządzanie substancjami odżywczymi

Bilans nawozowy

Opłacalność i bezpieczeństwo środowiskowe zrównoważonego rolnictwa jest m.in. wynikiem zbilansowania gospodarki składnikami mineralnymi i substancją organiczną na poziomie pola i gospodarstwa; w wypadku gospodarstw wyspecjalizowanych także w szerszym kontekście źródeł wykorzystywanych pasz, ściołów, substratu itd.

W bilansach składników pokarmowych uprawy uwzględnia się ich przychody ze wszystkich źródeł oraz rozchód z plonami roślin zbieranymi z pola. Bilans składników jest metodą optymalizacji nawożenia. Dla gospodarstw położonych na terenach Obszarów Szczególnie Narażonych (OSN) istnieje obowiązek prowadzenia działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu z zastosowań rolniczych. Jednym z elementów programu działań jest bilans azotu sporządzony metodą „na powierzchni pola”, w odróżnieniu od bilansu „u wrót gospodarstwa” służącego do oceny sytuacji w skali całego gospodarstwa. Sposób sporządzania bilansu podany został w rozporządzeniu Ministra Środowiska (Dz. U. 2018 r. poz. 1339). Bilans nawozowy należy prowadzić również dla innych składników pokarmowych, potasu i fosforu, a następnie opracować plan nawozowy. W opracowaniu planu nawozowego pomocne jest prowadzenie kart dokumentacyjnych poszczególnych pól, na których rejestrowane są wszystkie zabiegi agrotechniczne oraz uzyskiwane plony i zbiory. Karty dokumentacyjne pól powinny zawierać m.in. informacje o uprawie, daty i wielkość nawożenia organicznego i mineralnego. Dokumentacja nawożenia wymagana jest również w certyfikowanej produkcji integrowanej:

Zakres wymaganych danych podczas dokumentowania stosowania nawozów określają odpowiednie przepisy dotyczące obszarów szczególnie narażonych (OSN) i zasad dokumentowania w integrowanej produkcji roślin. Wymagane jest podanie miejsca, w którym wykonywano nawożenie (kwatera, numer pola), rodzaju uprawy, dawki i typu zastosowanego nawozu, jego nazwy i składu. W przypadku osób wykonujących nawożenie usługowo wymagane jest posiadanie przez nie świadectwa ukończenia odpowiedniego szkolenia, co nie dotyczy absolwentów szkół rolniczych. W takiej sytuacji dane personalne osoby wykonującej nawożenie powinny być odnotowane w dokumentacji. W innych przypadkach przepisy prawa nie wymagają podania informacji o osobie wykonującej zabieg nawożenia, jedynie o właścicielu pola. Warto jednak również taką informację udokumentować, gdyż może być to szczególnie przydatne w gospodarstwach, w których różne osoby wykonują nawożenie, zwłaszcza w przypadku konieczności odtworzenia historii nawożenia i ustalenia ewentualnych nieprawidłowości. Przyczynia się to również do zwiększenia osobistej odpowiedzialności pracowników za wykonywane zadania związane z nawożeniem. Dokumentacja nawożenia stanowi podstawę kontroli prawidłowości stosowania nawozów, do której upoważniona jest Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska (PIOŚ), a w przypadku Integrowanej Produkcji – Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN).

Bilans nawozowy powinien uwzględniać także ukształtowanie terenu i jego erozyjność. Nawożenie gleb na terenach erodowanych powinno być zróżnicowane na poszczególnych elementach rzeźby, ze względu na znaczące różnice siedliskowe. Najobfitszego nawożenia wymagają gleby na zboczach, łatwo wypłukiwane, więc i zwykle najuboższe, szybko przesychające. Szczególnie wskazane są tam nawozy organiczne. Słabo lub wcale nie erodowane gleby na wierzchowinach wymagają mniejszego nawożenia, niż na zboczach, a najmniejszego z reguły głębsze i próchniczne gleby u podnóży zboczy oraz w dolinach.