Zrównoważone gospodarstwo rolne i Europejski Zielony Ład

Zrównoważenie rolnictwa

W gospodarce wolnorynkowej wzrost gospodarczy trudno pogodzić z przewodnią ideą zrównoważonego rozwoju. Zachowanie środowiska i zasobów naturalnych dla przyszłych pokoleń nie przez pojmowaną tradycyjnie ochronę środowiska, lecz przez zmianę modelu konsumpcji, stwarzając mniejszą presję na środowisko, jest trudne, ale wykonalne.

Zgodnie z duchem dokumentów ONZ rozwój zrównoważony rozumie się jako rozwój społeczny i gospodarczy, który zaspokaja potrzeby współczesnego pokolenia bez naruszania możliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń. Zatem światowa gospodarka musi zaspokajać potrzeby ludzkie, ale jej wzrost powinien się mieścić w granicach ekologicznej pojemności Ziemi.

Przyjmuje się, że rozwój zrównoważony ma trzy główne wymiary:

  1. ekologiczny – odnoszący się do wpływu na środowisko,
  2. ekonomiczny – odnoszący się do finansów i dystrybucji rzadkich zasobów,
  3. społeczny – odnoszący się do bytu, wartości, instytucji i relacji.

Uwzględniając trendy demograficzne należy równocześnie podejmować działania w trzech kierunkach:

  1. wykorzystywania innowacji, zwłaszcza technologii wykorzystujących efektywniej zasoby naturalne,
  2. racjonalizacji konsumpcji i struktury spożycia,
  3. zmniejszenia strat i marnotrawstwa w cyklu życia produktu.

Rozwój zrównoważony zakłada harmonię pomnażania dóbr z wydolnością ekosystemów zdolnych do odnowy. To wymaga przestrzegania czterech zasad strategicznych:

  1. użytkowanie zasobów odnawialnych, jak np. gruntów, wody słodkiej, lasu, ryb, nie powinno być większe od tempa ich odnowy,
  2. zużycie zasobów nieodnawialnych, jak np. paliw kopalnych, rud metali, wód głębinowych, nie powinno przekraczać poziomu, jaki wynika z możliwości ich zastępowania przez zasoby odnawialne oraz zwiększonej produktywności zasobów odnawialnych i nieodnawialnych,
  3. zanieczyszczenia wnoszone do środowiska nie powinny przekraczać pojemności środowiska, czyli możliwości ich wchłonięcia, przetworzenia lub unieszkodliwienia przez środowisko,
  4. wnoszone substancje do środowiska powinny być zgodne z naturalnymi procesami przebiegającymi w środowisku.

Współcześnie główną siłą sterującą rozwojem społeczno-gospodarczym są rynki finansowe, korporacje i organy regulacyjne, nie zawsze zważające na efekty zewnętrzne w sferze środowiskowej i społecznej. Dzięki temu możliwe było osiągnięcie imponującego wzrostu gospodarczego w okresie industrializacji, jednak kosztem znacznego zużycia nieodnawialnych zasobów naturalnych oraz degradacji wielu elementów środowiska. Zmiana podejścia wymaga świadomego połączenia działań przy promocji zrównoważenia oraz przy tworzeniu warunków prawnych dla koniecznych zmian. Zadanie jest złożone i trudne, musi bowiem wykraczać poza tradycyjną, z reguły krótkoterminową politykę państw narodowych.

Rolnictwo jest szczególną dziedziną gospodarki, bo odpowiada za wyżywienie społeczeństwa dziś i w przyszłości. Odpowiada także za jakość środowiska i życie naszych społeczności poza miastami, jak i – pośrednio – w miastach. Zrównoważenie rolnictwa jest najważniejszym elementem zrównoważonego rozwoju, gdyż dotyczy największych obszarów naszego globu, ogromnej części jego zasobów i możliwości wyżywienia populacji ludzkiej w przyszłości. Rolnictwo żywi, ale korzystając z zasobów środowiska i przemysłowych środków produkcji przyczynia się także do degradacji środowiska, emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszczenia wód.

W rolnictwie istnieją duże możliwości ograniczania emisji gazów cieplarnianych, erozji gleb, zanieczyszczenia wód, co może zmniejszyć negatywne efekty zmian klimatycznych – co również jest w interesie rolnictwa. Dodatkowo rolnictwo może podjąć wysiłki na rzecz łagodzenia zmian klimatu poprzez działania mające na celu wiązanie węgla z atmosfery w glebie. Wdrażanie tych działań nie może wpływać negatywnie na produktywność rolnictwa, ponieważ nadrzędnym jego celem jest zapewnienie dostępności żywności dla wzrastającej liczby ludności na świecie.

Zrównoważenie rolnictwa zmierza do zoptymalizowania produkcji, trwałego oparcia jej na żyzności gleby, lepszym wykorzystaniu wody, nasion, nawozów, środków ochron roślin, maszyn, nośników energii, jednocześnie zwiększając stabilność finansową rolnictwa i zachowując jego funkcje społeczne.

Niniejszy „Przewodnik” ma ułatwić przełożenie szczytnej idei zrównoważonego rozwoju na konkretne działania i praktyki na poziomie gospodarstwa rolnego, umożliwiając mu optymalizację procesu produkcji żywności i osiągniecie stabilnych dochodów przy poszanowaniu zasobów środowiska i potrzeb społeczeństwa dziś, a także w przyszłości.