Uprawa roślin „nowych” – dotychczas nie uprawianych w danym rejonie, województwie, a nawet kraju – jest czasami podyktowana ciekawością samych rolników, ale znacznie częściej chęcią podniesienia opłacalności prowadzonej produkcji roślinnej przez zaistnienie na nowych rynkach zbytu. Oba podejścia są jak najbardziej zasadne i uprawnione, ale zanim wysiejemy nasiona takich „nowych” roślin powinniśmy zorientować się jakie mogą wystąpić zagrożenia uprawy takich roślin poza potencjalnymi korzyściami.
Należeć mogą do nich:
- szybko następujący brak możliwości zbytu wyprodukowanego surowca, bo nisza rynkowa jest bardzo mała, lub też importuje się już znacznie tańszy surowiec „nowej” rośliny z innego kraju,
- brak, lub ograniczona możliwość zwalczania samosiewów tej rośliny w innych uprawach, bo do tej pory nie było zapotrzebowania na taki herbicyd lub roślina uprawna i samosiew należą do tej samej rodziny botanicznej,
- pojawienie się agrofagów, które do tej pory nie występowały lub jedynie w małym nasileniu, którym uprawa „nowej” rośliny wybitnie sprzyja,
- możliwość zawleczenia do danego rejonu uprawy nowych chorób i szkodników, które występują na nasionach/sadzonkach „nowej” rośliny lub w materiale siewnym/sadzonkowym, bądź trudnych do zwalczenia chwastów, lub nawet roślin inwazyjnych.
Uprawa roślin „nowych”, dotychczas nie uprawianych w danym rejonie, województwie, a nawet kraju powinna być poprzedzona wcześniejszym, szczegółowym rozpoznaniem:
- stabilności rynku zbytu na surowiec z tej rośliny,
- optymalnej, dostosowanej do lokalnych uwarunkowań technologii uprawy tej rośliny,
- zagrożeniom jakie niesie uprawa tej rośliny dla terenów uprawnych i ich otoczenia.
Rozpoznanie takie powinno być wykonane z wykorzystaniem profesjonalnego doradztwa, najlepiej także firmy, która będzie kontraktowała wyprodukowany surowiec roślinny oraz innych firm zajmujących się doradztwem w kraju, czy nawet za granicą. Ten ostatni przypadek może mieć szczególne znaczenie, jeśli jest to dotychczas roślina w Polsce nie uprawiana, a okazuje się, że jest powszechnie uprawiana w jakimś innym rejonie świata. Cennym źródłem informacji dla rolnika mogą być też stare, pisane, krajowe poradniki uprawy, gdy okazuje się, że nie podejmujemy się uprawy rośliny zupełnie „nowej”, a wracamy do uprawy rośliny zapomnianej, a kiedyś już uprawianej.
Wszelkie ryzyka wynikające z wprowadzenia nowej rośliny uprawnej nie mogą stanowić dla rolnika zaskoczenia, a decyzja podjęcia się uprawy musi być w pełni świadoma i oparta na rzetelnej wiedzy.
Pojawienie się nieznanych lub nie występujących wcześniej roślin na terenie gospodarstwa może mieć wiele źródeł. Mogą być to rośliny obce lub rodzime zawleczone w formie nasion wraz z materiałem siewnym, przeniesione z wiatrem lub przez zwierzęta spoza terenu gospodarstwa, bądź też będące tam wcześniej, których obecność była marginalna. Każdy przypadek pojawu lub nasilenia się występowania takich roślin powinien być odnotowywany w dokumentacji uprawy / pola i przeanalizowany, gdyż może świadczyć o konieczności podjęcia nowych działań lub zmiany przyjętej technologii uprawy bądź ochrony roślin. Rośliny nowe należy zidentyfikować, gdyż mogą być to gatunki inwazyjne, nie występujące dotąd, chociaż rodzime, wskazujące na narastające zjawisko odporności na herbicydy lub wadliwie prowadzoną uprawę gleby. Dokumentacja pojawu na naszych polach roślin nowych / nietypowych / dotąd nieznanych może mieć dwojaki cel:
- ochronę gatunków przyrodniczo cennych, np. pojawiających się na miedzach, przy oczkach śródpolnych, na obrzeżach lasów. Reakcją na to może być zgłoszenie pojawienia się takich roślin do regionalnego dyrektora ochrony środowiska,
- zwalczanie nowych chwastów, które dotąd nie występowały w tym środowisku.
Reakcja powinna sprowadzać się po pierwsze do zastanowienia, co może być źródłem tych nowych chwastów, np. materiał siewny, słabo wyczyszczony kombajn, po zbiorze roślin np. u innego gospodarza. Następnie do przeciwdziałania rozprzestrzenienia się nowych chwastów, jeśli są to pojedyncze osobniki, ich usunięcie z pola i dbanie o nie wysypanie nasion. Jeśli są to już większe skupiska tego chwastu, to konieczny jest dobór herbicydu, który zwalcza te gatunki. Czasami pojawienie się nowych chwastów może mieć związek z objęciem uprawą zupełnie nieznanych pól, czy to zakupionych, czy wydzierżawionych. Historia tych pól, np. stosowane tam zmianowanie, jednostronne nawożenie azotem, brak wapnowania, może sprawić, że chętnie rosną tam gatunki dotąd nam nieznane. W tym przypadku często doprowadzenie pola do dobrej kultury rolnej sprawia, że te nowe, kłopotliwe gatunki chwastów zanikają.
Najlepszym sposobem samego dokumentowania wystąpienie na polach roślin nowych / nietypowych / dotąd nieznanych jest robienie zdjęć i dodawanie krótkiego opisu odnośnie terminu pojawu, uprawy, siedliska, gdzie ten gatunek się pojawił. Warto też zanotować współrzędne geograficzne miejsca wykonania zdjęcia wg GPS, co pozwala nam później przyporządkować je do określonego miejsca na polu i kontrolować w przyszłości. Podobnie, dobrym sposobem dokumentacji różnych miejsc problematycznych na polach, np. silnego zachwaszczenia, wymoknięć, wylegnięć, miejsc po pryzmach obornika, byłych granic pól i okólników, itp., jest znakowanie tych miejsc według odbiornika GPS, zamontowanego w telefonie czy komputerze przenośnym. Taki sposób dokumentacji pozwala nam na nakładanie różnych warstw informacji przestrzennej na siebie, np. na obszary pojawu nowych chwastów, czy mapy plonowania.