Około 10 tys. lat temu od kiedy ludzkość przeszła do osiadłego trybu życia i podjęła uprawę roślin musiała też rozpocząć trudną walkę z gatunkami szkodników i chorobami atakującymi uprawiane rośliny. Obecnie gatunki te nazywamy organizmami szkodliwymi lub agrofagami. Z przekazów pisemnych wiadomo, że już kilka tysięcy lat temu Sumerowie, Chińczycy, a później Grecy, Rzymianie i inne narody próbowali zwalczyć szkodniki i choroby upraw związkami siarki, rtęci, olejami, popiołem, wyciągami roślinnymi itd.
Rozwój metod ochrony nabrał szczególnego znaczenia w wieku XVII i XIX kiedy to dla wyżywienia coraz większej liczby ludzi zwiększano powierzchnię upraw nowych roślin, z innych kontynentów, co tworzyło doskonałe warunki do rozwoju wielu agrofagów. Ich masowe objawy doprowadzały wielokrotnie do dramatycznych okresów głodu (np. wystąpienie zarazy ziemniaka w Irlandii, Anglii i Belgii) lub okresowego ograniczenia powierzchni niektórych upraw (mączniak i filoksera winorośli w całej Europie). Już w XIX wieku wprowadzono do ochrony roślin na szerszą skalę związki miedzi, siarki, arsenu, rtęci i nitrowane węglowodory. Podjęto też próby wielokrotnie z olbrzymim sukcesem introdukcji wrogów naturalnych niektórych szkodników w ślad za zawleczonymi gatunkami. Gwałtowny wzrost populacji ludzkiej w latach 30. XX wieku doprowadził do intensywnych poszukiwań przez przemysł chemiczny nowych substancji czynnych środków ochrony roślin. Poszukiwania te zaowocowały wprowadzeniem do ochrony roślin już w latach 40. i 50. ubiegłego wieku wielu nowych środków ochrony roślin. Jednocześnie szerokie wprowadzenie do powszechnego użytku chemicznych środków ochrony roślin stworzyło wrażenie łatwego zwalczania szkodliwych dla roślin i ochrony plonów organizmów. Już jednak w latach 60. XX wieku zaobserwowano ujemne skutki stosowania chemicznych środków ochrony roślin takich jak:
- presja na środowisko naturalne i ograniczanie bioróżnorodności agrocenoz, w tym ograniczanie liczby gatunków pożytecznych (pasożyty, drapieżniki, zapylacze),
- rozwój ras odpornych szkodników, patogenów i chwastów,
- obecność pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych w ilościach zagrażających zdrowiu konsumentów,
- zanieczyszczenie środowiska.
Zjawiska te wymusiły odejście od praktyki nadmiernego i schematycznego zwalczania chemicznego i oparcie ochrony roślin na zasadach działań zintegrowanych. Obecnie ochrona roślin to element produkcji roślinnej, którego celem jest niedopuszczanie do utraty plonów powodowanych przez agrofagi oraz zabezpieczenie ziemiopłodów w okresie ich przechowywania. Ochrona roślin różni się tym od innych działań rolnika, że nie wpływa na podniesienie plonów, ale jest gwarantem ich stabilizacji. Oznacza to, że przy braku wystąpienia organizmów szkodliwych nie wymagane jest podejmowanie żadnych działań ochroniarskich, natomiast przy znaczącym wystąpieniu organizmu szkodliwego brak takich działań może doprowadzić do całkowitej utraty plonu.
W ochronie upraw stosuje się metody chemiczne, agrotechniczne, mechaniczne, fizyczne, biologiczne, hodowlane i kwarantannę. Umiejętne łączenie w ochronie kilku metod składa się na integrowane programy ochrony. Na rzecz ochrony roślin pracują obecnie fitopatolodzy, entomolodzy, herbolodzy, a także specjaliści wielu kierunków nauki, w tej liczbie biolodzy, chemicy, inżynierowie i inni. Prawidłowość stosowania zabiegów ochrony roślin kontrolują na mocy ustaw o ochronie roślin pracownicy Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa.
Na przeżywanie, wzrost i rozprzestrzenianie się agrofagów roślin uprawnych wpływają zmieniające się warunki klimatyczne, które również kształtują odporność roślin żywicielskich. Po wprowadzeniu do uprawy nowych gatunków roślin uprawnych lub zmianach w technologiach uprawy można spodziewać się zasiedlania ich przez nowe agrofagi lub wzrostu nasilenia dotychczasowych agrofagów na tych uprawach. Większa częstość pogodowych zjawisk ekstremalnych powodujących stresy i osłabienie roślin może zwiększać nasilenie występowania chorób i szkodników roślin uprawnych.
Obserwuje się zmiany w zasięgu występowania szkodników i chorób roślin uprawnych. Problemem staje się w Polsce wcześniejsze występowanie szkodników zbóż np. skrzypionek co zwiększa ryzyko strat w plonach i wymusza wykonanie dodatkowych zabiegów chemicznych. Wzrost areału uprawy kukurydzy będący konsekwencją wprowadzenia nowych odmian oraz ocieplenia klimatu spowodował znaczne rozprzestrzenienie się w Polsce szczególnie w kierunku północnym omacnicy prosowianki, a także zawleczonej do Polski zachodniej kukurydzianej stonki korzeniowej. Przeprowadzone badania wykazały, iż wystąpienie wyższych temperatur w sezonie wegetacyjnym powoduje zmiany cyklu rozwojowego mszycy czeremchowej, która tworząc formy anholocykliczne nalatuje jesienią na oziminy i przenosi choroby wirusowe zbóż.
Potrzeba poszukiwania rozwiązań, które pozwoliłyby zapewnić ochronę upraw przed organizmami szkodliwymi dla roślin na odpowiednim poziomie, pozwalającym na zachowanie opłacalności ekonomicznej produkcji rolniczej – przy jednoczesnym ograniczeniu skutków negatywnych – doprowadziła do opracowania podstaw integrowanej ochrony roślin.
Można spotkać także nielegalne środki ochrony roślin. Są to najczęściej podróbki o nieznanym składzie. Informacjom zawartym w ich etykiecie nie można ufać, co niesie ze sobą ogromne ryzyko:
- preparat może nie zadziałać
- możesz stracić plony jeśli preparat uszkodzi rośliny
- ryzykujesz utratą dotacji unijnych
- ryzykujesz utratą odbiorców
- ryzykujesz licznymi karami
- ryzykujesz utratą zdrowia i skażeniem środowiska
Więcej na bezpiecznauprawa.org
Przegląd zasad postępowania ze środkami ochrony roślin jest dostępny na stronach: