Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy lub poleceń przełożonych oraz w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Sposób postępowania powypadkowego i ustalania okoliczności i przyczyn wypadków oraz sposób ich dokumentowania określa ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity, Dz. U. z 2014 r. poz. 1502) oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. 2009, Nr 105, poz. 870).
Pracownik, który uległ wypadkowi, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala, powinien niezwłocznie powiadomić o wypadku swojego przełożonego. Ten sam obowiązek dotyczy każdego pracownika, który zauważył wypadek. Taka regulacja dotycząca zgłaszania wypadków ma zapewnić jak najszybsze podjęcie właściwych działań przez pracodawcę.
W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany:
- podjąć odpowiednie działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie,
- zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym,
- niezwłocznie zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy,
- ustalić okoliczności i przyczyny wypadku oraz sporządzić wymaganą dokumentację,
- zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.
Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy na pracodawcy spoczywa obowiązek zabezpieczenia miejsca wypadku w sposób wykluczający:
- dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
- uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które zostały wstrzymane w związku z wypadkiem,
- dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również wszelkich innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwolą odtworzyć jego okoliczności.
Czynności doraźne to pierwsze czynności dokonywane na miejscu wypadku, których rodzaj i zakres zależy od stanu poszkodowanego i od okoliczności wypadku. Są to czynności mające za zadanie utrzymanie poszkodowanego przy życiu i zapobieżenie rozprzestrzenianiu się skutków wypadku.
Do czynności doraźnych należą m.in.:
- czynności ratujące życie:
- podtrzymywanie podstawowych czynności życiowych (oddychanie, akcja serca i krążenie),
- zatamowanie krwotoków,
- zapobieganie powstaniu wstrząsu,
- ułożenie poszkodowanego w pozycji właściwej do stanu, w jakim się znajduje,
- ewakuacja poszkodowanego z okolicy zagrożenia (o ile jest to możliwe),
- zabezpieczenie miejsca wypadku.
W przypadku wypadków, w których poszkodowany odniósł niewielkie obrażenia, poza oceną jego stanu i zabezpieczeniem miejsca wypadku nie ma innych czynności doraźnych.
Wezwanie pomocy to zarówno bezpośrednie powiadomienie odpowiednich służb ratunkowych, jak też zawiadomienie przełożonego. Wzywanie pomocy musi się odbywać w taki sposób, aby poszkodowany nie został ani na chwilę bez opieki. Meldunek o wypadku powinien przede wszystkim zawierać następujące informacje:
- miejsce zdarzenia,
- liczbę poszkodowanych,
- rodzaj odniesionych przez nich obrażeń,
- zastosowaną pierwszą pomoc,
- informacje o wymaganym sprzęcie specjalistycznym,
- imię i nazwisko osoby wzywającej oraz numer telefonu kontaktowego dla wzywanej pomocy,
- trasę dojazdu do miejsca wypadku.
Obowiązek powiadomienia właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora dotyczy śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych wypadków przy pracy oraz każdych innych wypadków, które wywołały takie skutki, mających związek z pracą, jeżeli mogą być uznane za wypadek przy pracy.
Okoliczności i przyczyny wypadku ustala powoływany przez pracodawcę zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracodawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy oraz społeczny inspektor pracy. W terminie nie dłuższym niż 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku zespół powypadkowy sporządza protokół powypadkowy, którego wzór określa Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy z dnia 24 maja 2019 r. (Dz.U. z 2019 r. poz. 1071). Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy i przechowywać protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez 10 lat.
Jeśli z protokołu powypadkowego wynika, że dane zdarzenie zostało uznane za wypadek przy pracy, to po zakończeniu leczenia i rehabilitacji dokument ten jest podstawą do wystąpienia poszkodowanego z wnioskiem o wypłatę świadczeń odszkodowawczych. Po otrzymaniu wniosku pracodawca ma obowiązek skompletować dokumentację niezbędną do ustalenia uszczerbku na zdrowiu ubezpieczonego, spowodowanego wypadkiem przy pracy, a następnie przekazać wniosek wraz z pełną dokumentacją do jednostki ZUS właściwej ze względu na miejsce zamieszkania ubezpieczonego.
Pracodawca nie ma obowiązku informowania ZUS o każdym wypadku przy pracy, do jakiego doszło w gospodarstwie, a jedynie jest zobligowany do przekazania tam wniosku pracownika wraz z dokumentacją powypadkową w przypadku, gdy pracownik taki wniosek złoży. Pracodawca niezwłocznie zawiadamia właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy.
Rolnik prowadzący działalność rolniczą osobiście i na własny rachunek, w pozostającym w jego posiadaniu gospodarstwie rolnym, podlega ubezpieczeniu w KRUS. Jeśli zdarzy się wypadek przy pracy rolniczej, należy go zgłosić do najbliższej placówki terenowej KRUS jak najwcześniej, bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia jego zaistnienia. Osoba poszkodowana lub zgłaszająca wypadek powinna zabezpieczyć miejsce i przedmioty związane z wypadkiem, udostępnić miejsce wypadku i przedmioty związane z wypadkiem, wskazać świadków wypadku, dostarczyć posiadaną dokumentację leczenia, udzielić informacji i wszechstronnej pomocy pracownikowi KRUS, prowadzącemu postępowanie dowodowe w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku. Ustalenia służą do sporządzenia przez pracownika KRUS protokołu powypadkowego, który stanowi podstawę do uznania bądź nie uznania wypadku za wypadek przy pracy rolniczej i ewentualnego przyznania świadczeń odszkodowawczych.