Wodę dla upraw w krajobrazie rolniczym możemy zatrzymywać i zabezpieczać na wiele sposobów. Przestrzeganie zapisów Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej pozwala na zwiększenie pojemności retencyjnej gleb. Istotną rolę pełni tutaj prawidłowe użytkowanie rolnicze gleby, melioracje przeciwerozyjne, zadrzewienia (tworzenie roślinnych pasów ochronnych), odtwarzanie i ochrona użytków ekologicznych, w tym oczek wodnych i mokradeł, kształtowanie odpowiedniego układu pól ornych.
Najbardziej efektywne jest połączenie wszystkich metod opisanych poniżej:
- Gleba jest naturalnym magazynem wody wykorzystywanej przez rośliny. Jej zdolność do zatrzymywania wody zależy od jej typu (np. piaszczysta, gliniasta) i w ogromnym stopniu od zawartości substancji organicznej. Każdy procent zawartości glebowej substancji organicznej umożliwia zmagazynowanie 160 ton wody dostępnej dla roślin na 1 hektarze. Wszelkie działania – zabiegi agromelioracyjne, odpowiedni płodozmian, poplony pokrywające glebę, a przede wszystkim regulacja odczynu gleby przez jej wapnowanie powodująca zwiększenie zawartości próchnicy w glebie oraz tworzenie się struktury gruzełkowatej – prowadzą do lepszego zaopatrzenia upraw w wodę.
- Używanie maszyn rolniczych stało się niezbędne w rolnictwie, jednak ubocznym skutkiem tego jest powstawanie zagęszczeń gleby, uniemożliwiających zarówno wsiąkanie wody opadowej, jak i podsiąk wody z głębszych warstw w czasie suszy. Usuwanie zagęszczeń gleby poprawia retencyjność gleb i zaopatrzenie roślin w wodę także w okresach krytycznych.
- Pokrycie powierzchni pola roślinami, lub ich pozostałościami, chroni ją przed nadmiernym wysychaniem. Pozostawienie powierzchni pola bez okrywy roślinnej, zwłaszcza gleby wyskibionej po orce, prowadzi bezpośrednio do utraty wilgoci z niej i prowokuje procesy erozji wietrznej i wodnej.
- Nadmiernie głęboka uprawa przemieszczająca i mieszająca glebę powoduje jej wysuszenie i zbędne, nadmierne natlenienie, skutkujące przyspieszonym rozkładem substancji organicznej. Ograniczenie przemieszczania i mieszania gleby pozwala zachować w niej większe zasoby wody przydatnej roślinom.
- Rowy melioracyjne powinny nie tylko odprowadzać wodę, lecz – przy budowie na nich zastawek – celowo i sensownie pomagać w utrzymaniu użytecznego poziomu wód gruntowych. Systemy melioracyjne mają służyć odprowadzeniu jedynie nadmiernych, zbędnych ilości wody opadowej.
- Zabagnienia, oczka śródpolne są najczęściej tworami naturalnymi, umożliwiającymi magazynowanie wody i stabilizującymi jej poziom w glebie. Stanowią one także cenne siedlisko dla wielu organizmów stanowiących o jakości środowiska. Ważny dla retencji wody jest lokalny układ pól ornych, użytków zielonych, lasów, użytków ekologicznych, oczek wodnych i terenów podmokłych.
- Mała retencja przez dziesięciolecia była zaniedbywana. Obecnie retencjonowanie wody jest nie tylko korzystne, ale i konieczne. Podstawowym zadaniem gospodarki wodnej w rolnictwie powinno być spowolnienie odpływu wody do cieków wodnych tj.:
- zmagazynowanie wód opadowych lub roztopowych na terenie ich powstawania,
- ograniczenie szybkiego spływu wody po powierzchni terenu – tereny zatrawione w dolinkach spływu wody z pól oraz stawy i studnie infiltracyjne dla odprowadzania wód deszczowych z powierzchni utwardzonych do gleby,
- oszczędne i celowe gospodarowanie istniejącymi zasobami wodnymi.
Aby przeciwdziałać niekorzystnym zmianom w gospodarce wodnej, Unia Europejska podjęła szereg inicjatyw zmierzających do zachowania zasobów wodnych Europy. Jednym z ważniejszych elementów tych działań jest Ramowa Dyrektywa Wodna, a w rolnictwie Wspólna Polityka Rolna. Kraje Członkowskie, w tym Polska, uruchamiają szereg programów wspierających małą retencję na terenach rolniczych, a także poza nimi.
- Pasy zadrzewień i krzewów oraz drzewa hamują wiatr, ograniczają wysuszanie gleby i roślin oraz erozję wietrzną i wodną gleby, akumulują śnieg i powodują spowolnienie roztopów. Zmniejszenie parowania terenowego korzystnie wpływa na ograniczenie strat wody z gleby, a dzięki temu również na aktywizację mikro- i makroorganizmów glebowych przyczyniając się do zwiększenia różnorodności biologicznej. Jednocześnie drzewa i krzewy są także siedliskiem dla wielu pożytecznych organizmów. Dodatkowo – w wypadku gleb skłonnych do podtopień – drzewa przyspieszają osuszanie, co było jednym z powodów tradycyjnego na polskiej wsi sadzenia wierzb pomiędzy polami.
Melioracje przeciwerozyjne, dbałość o stan gleby, środowisko sąsiadujące z polami to nie tylko ochrona gleb i gruntów przed erozyjną degradacją i dewastacją, lecz równocześnie najtańszy sposób walki z suszą, stepowieniem i powodziami. Wszelkie działania zmierzające do spowolnienia i ograniczenia spływu wody opadowej z terenów, gdzie się pojawiła – zarówno rolniczych jak i nierolniczych – poprawia całościowo zaopatrzenie środowiska w wodę i zmniejsza ryzyko podtopień i powodzi.