BHP

Ocena ryzyka dla poszczególnych stanowisk pracy

Według Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy ocena ryzyka zawodowego jest podstawą skutecznego zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, a także sposobem na ograniczenie liczby wypadków związanych z pracą i zapadalności na choroby zawodowe.

Ocena ryzyka polega na dokładnym prześledzeniu procesu produkcji na poszczególnych stanowiskach pracy pod kątem identyfikacji punktów krytycznych mogących stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w celu określenia środków zapobiegawczych i podejmowania działań służących przeciwdziałaniu i ograniczaniu ryzyka wynikającego z istniejącego zagrożenia.

Zagrożeniem jest obiektywnie istniejące niebezpieczeństwo wystąpienia niepożądanych zjawisk, a ryzyko jest prawdopodobieństwem, że w istniejącej sytuacji te niepożądane zjawiska przyniosą negatywne skutki. Wobec istniejącego zagrożenia można zatem obniżać poziom ryzyka poprzez wpływ na sytuację. Ocena ryzyka jest jednym z podstawowych elementów procesu zarządzania ryzykiem.

Ocenę ryzyka przeprowadza się w pięciu etapach:

ETAP 1: Identyfikacja zagrożeń

  • analiza stanowisk pracy (pomieszczenia, sytuacje, wyposażenie, produkty, nawyki, itp.),
  • rozmowa z pracownikami (przedstawicielami pracowników),
  • zapoznanie się z instrukcjami obsługi urządzeń oraz charakterystykami substancji chemicznych (np. etykietami środków ochrony roślin),
  • rozważenie długofalowych zagrożeń dla zdrowia pracowników, np. wysoki poziom hałasu lub działanie substancji szkodliwych, a także bardziej złożone lub mniej oczywiste rodzaje zagrożeń, np. czynniki psychospołeczne lub związane z organizacją pracy,
  • przegląd raportów o awariach, wypadkach i incydentach.

W przypadku każdego zagrożenia istotne jest jednoznaczne określenie, kto może zostać poszkodowany. Pomoże to w ustaleniu najlepszego sposobu zarządzania ryzykiem. Zagrożenie może także dotyczyć osób sprzątających, kontrahentów i osób postronnych.

ETAP 2: Określenie możliwego zakresu szkód (kto/co może doznać szkody?) i uporządkowanie ich według ważności

  • dla każdego rodzaju zagrożenia, z określeniem prawdopodobieństwa, że dane zagrożenie spowoduje określone skutki, np. obrażenia oraz stopień ciężkości przewidywanych skutków,
  • z uwzględnieniem specyfiki różnych operacji / stanowisk pracy / częstotliwość narażenia i liczebność grup narażonych pracowników,
  • obejmującego osoby spoza procesu produkcji (osoby sprzątające, podwykonawcy, audytorzy, goście).

ETAP 3: Wybór środków zapobiegawczych/środków ostrożności

  • ocena skuteczności dotychczasowo stosowanych środków,
  • przegląd przepisów, zasad bhp, dobrych praktyk pod kątem przydatności i spełnialności,
  • wybór najefektywniejszych rozwiązań,

Zapobiegając ryzyku i kontrolując je, należy brać pod uwagę następujące zasady ogólne:

  • unikanie ryzyka,
  • zastępowanie niebezpiecznych procesów, urządzeń, materiałów itd. bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi,
  • eliminowanie zagrożeń u źródła,
  • nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej (np. ograniczanie narażenia na pary i gazy przez stosowanie instalacji wentylacyjnej, a nie masek przeciwpyłowych),
  • stosowanie nowych rozwiązań naukowo-technicznych,
  • stałe podnoszenie poziomu ochrony.

ETAP 4: Wdrażanie rozpisanego planu pracy, w którym należy określić:

  • środki, jakie maja zostać wdrożone,
  • zakresy odpowiedzialności i terminy realizacji,
  • przewidywany termin zakończenia,

biorąc pod uwagę:

  • szkolenie dla pracowników,
  • realizacja wybranych rozwiązań ograniczających ryzyko,
  • zaangażowanie pracowników w proces wdrażania rozwiązań,
  • regularne kontrole funkcjonowania rozwiązań,
  • wyznaczenie zakresu odpowiedzialności.

ETAP 5: Systematyczny przegląd i aktualizacja oceny ryzyka

Regularne monitorowanie, którego nie można zaniedbać, ma na celu zapewnienie, by środki zapobiegawcze i środki ochrony zostały wprowadzone i by były skuteczne, a także umożliwienie zidentyfikowania nowych problemów. Polega to na:

  • inwentaryzacji zmian w procesie produkcji (nowe maszyny, technologie, substancje),
  • analizie nowych problemów i potrzeb w zakresie udoskonaleń,
  • corocznej aktualizacji pisemnej oceny ryzyka.

Dokumentacja oceny ryzyka, którą należy prowadzić, stanowi podstawę:

  • informacji przekazywanych osobom zainteresowanym,
  • kontroli wprowadzania niezbędnych środków,
  • materiału dowodowego przedkładanego organom nadzoru,
  • korekty, w razie zaistnienia zmian.

Zalecane jest, aby w ewidencji znalazły się wyczerpujące dane na temat:

  • osób dokonujących oceny (nazwisko i stanowisko),
  • charakteru zagrożeń i poziomu ryzyka,
  • narażenia konkretnych grup pracowników,
  • niezbędnych środków ochrony,
  • wprowadzania środków ochrony, m.in. nazwisko osoby odpowiedzialnej i data,
  • monitorowania i przeglądów procesu oceny, w tym daty i nazwiska uczestniczących osób,
  • udziału pracowników i ich przedstawicieli w procesie oceny.

Podejmowanie działań ograniczających ryzyko na podstawie przeprowadzonej oceny ryzyka jest efektem procesu zarzadzania ryzykiem. Kontrola i stałe podtrzymywanie tego procesu jest konieczne w celu zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy i spełnienia wymogów prawnych w tym zakresie. Od pracodawcy oczekuje się wyeliminowania wszelkich zagrożeń, które pozwolą chronić pracowników w takim zakresie, jak to praktycznie możliwe. Pracodawca czyni to także we własnym interesie ponieważ wypadki lub utrata zdrowia przez pracowników mogą wpływać na stan firmy (ciągłość i jakość produkcji, wydajność, odpowiedzialność prawna, zaufanie załogi).

Wyciągając wnioski ze stwierdzonego poziomu ryzyka (patrz: Etap 1 i 2) należy skupić się na tych rodzajach ryzyka, które stanowią poważne zagrożenia dla zdrowia pracowników i podejmować działania na rzecz wdrażania długoterminowych rozwiązań dotyczących zagrożeń najpowszechniej występujących, najbardziej prawdopodobnych i powodujących najpoważniejsze następstwa (patrz: Etap 3 i 4). W wielu przypadkach ryzyko w tych obszarach można łatwo kontrolować za pomocą prostych środków, polegających np. na:

  • podnoszeniu świadomości pracowników podczas szkoleń,
  • utrwalaniu pozytywnych zachowań i nawyków pracowników poprzez umieszczenie w punktach krytycznych odpowiednich instrukcji, piktogramów lub znaków/napisów informacyjnych, ostrzegawczych czy zakazujących / nakazujących,
  • odpowiedniej organizacji pracy,
  • stosowaniu mniej niebezpiecznych substancji (np. środków ochrony roślin),
  • ograniczaniu ekspozycji pracowników na substancje niebezpieczne (np. zapewnienie adekwatnych do zagrożenia środków ochrony osobistej),
  • wykorzystaniu bezpieczniejszych urządzeń lub procedur,
  • ograniczaniu narażenia pracowników na szkodliwe działanie urządzeń (np. zapewnienie izolacji, osłon, barier na urządzeniach elektrycznych i mechanicznych, ochrona słuchu i wzroku),
  • zapewnieniu dostępności środków ochrony zdrowia (apteczka pierwszej pomocy, warunki higieniczne),
  • zapewnienie stałej gotowości środków likwidacji szkód (gaśnice, źródło wody, narzędzia i substancje stosowane w sytuacjach awaryjnych).

Poziom ryzyka nie jest parametrem stałym lecz ulega ciągłym zmianom wynikającym ze zmian następujących w gospodarstwie i jego otoczeniu (nowe pomieszczenia, technologie, substancje, urządzenia, zmienny stan zatrudnienia, pory roku, cykliczność produkcji). Dlatego należy systematycznie przeglądać i aktualizować ocenę ryzyka oraz podejmować adekwatne działania w celu jego minimalizacji (patrz: Etap 5).

Ocena ryzyka, w toku której identyfikowane są źródła i poziom zagrożeń na poszczególnych stanowiskach pracy stanowi podstawę do wszczęcia działań korygujących i zapobiegawczych, mających na celu eliminację lub ograniczenie zagrożeń i związanych z nimi ryzykiem. Pracodawca w porozumieniu i przy współpracy z kadrą kierowniczą opracowuje plan naprawczy, a następnie podejmuje działania korygujące z zastosowaniem środków zaradczych w następującej kolejności:

  • unikanie procesów i metod pracy powodujących zagrożenie (narażenie),
  • środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenie u źródła,
  • środki ochrony zbiorowej,
  • środki organizacyjne i proceduralne (przepisy prawa, instrukcje bezpiecznej pracy, szkolenia),
  • środki ochrony indywidualnej,
  • znaki bezpieczeństwa (znaki zakazu, ostrzegawcze, nakazu, informacyjne).

Pracodawca wyznacza osoby odpowiedzialne za realizację działań korygujących mających na celu ograniczenia ryzyka oraz określa termin ich realizacji. Proces ten prowadzi do osiągnięcia następujących stanów:

  • zagrożenie zostało wyeliminowane lub ryzyko zmniejszone dzięki
    • zastosowaniu nowych, bezpiecznych technologii,
    • wdrożeniu udoskonalonych metod pracy,
    • zastąpieniu materiałów i substancji mniej szkodliwymi,
    • zastosowaniu bezpiecznych maszyn i urządzeń,
  • dobrano środki ochronne gwarantujące bezpieczne użytkowanie maszyn i urządzeń,
  • wdrożono procedury zapewniające bezpieczeństwo i higienę pracy.

Przynajmniej raz w roku pracodawca na podstawie rozmów z kadrą kierowniczą  przeprowadza analizę efektywności przeprowadzonych działań i w razie konieczności planuje działania korygujące. Przeprowadzenie działań korygujących należy rozważyć po każdym wypadku przy pracy lub stwierdzeniu choroby zawodowej pracownika.

Pamiętaj, ocena ryzyka zawodowego musi być przedstawiona tak, aby była łatwa do zrozumienia i precyzyjna w przekazywanej informacji. Oprócz zagrożeń należy wskazać między innymi skutki jakie niosą poszczególne zagrożenia dla zdrowia i życia pracowników oraz środki które należy podejmować aby zmniejszyć dane ryzyko.