Bioróżnorodność

Siedliska zwierząt i roślin

Ochrona siedlisk dziko występujących roślin i zwierząt jest jednym z celów zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Dobra praktyka rolna obejmuje istnienie stref niezagospodarowanych w sąsiedztwie rowów melioracyjnych i cieków wodnych oraz pozostawianie tradycyjnych miedz, jako korytarzy ekologicznych, którymi dziko żyjące organizmy mogą przemieszczać się w terenie rolniczym. Takie obszary powinny być okresowo koszone, aby zapobiec zarastaniu niepożądaną roślinnością i wnikaniu gatunków inwazyjnych.

Z punktu widzenia zachowania bioróżnorodności istotnym działaniem jest także pozostawianie grup zarośli i zakrzaczeń śródpolnych oraz pojedynczych drzew, jako siedlisk dla roślin i zwierząt. Skład gatunkowy nasadzeń powinien obejmować rodzime gatunki drzew i krzewów i być dostosowany do siedliska (typu gleby, klimatu). Ostojami bioróżnorodności na obszarach rolniczych są także śródpolne oczka wodne, ważne głównie dla zachowania gatunków ptaków, płazów i gadów. Zbiorniki wodne, tworzące się naturalnie w zagłębieniach terenu, a także rowy melioracyjne i cieki wodne, powinny być otoczone strefą roślinności brzegowej w celu zminimalizowania przenikania nawozów i środków ochrony roślin stosowanych w gospodarstwie. Siedliskiem sprzyjającym zachowaniu rzadko występujących i cennych gatunków chwastów są pozostawione bez oprysku brzegi pól uprawnych.

11.4.1 Siedliska dzikich zwierząt oraz roślin na terenie gospodarstwa

Rzetelne rozpoznanie faktycznych i potencjalnych siedlisk dziko żyjących zwierząt i roślin jest podstawą ich skutecznej ochrony. Warto wziąć pod uwagę zarówno dzikie zwierzęta gniazdujące na terenie gospodarstwa (ptaki, gady, płazy, małe ssaki, ryby, ślimaki) jak i szatę roślinną. Należy zwrócić głównie uwagę na roślinność związaną z ciekami wodnymi i rowami melioracyjnymi oraz miedzami, które to siedliska w krajobrazie rolniczym stanowią ostoje różnorodności biologicznej. Rozpoznanie należy wykonać zarówno w odniesieniu do roślinności niskiej, zielnej, jak i drzew i krzewów rosnących na granicach pól. Szczególnie istotne jest przyjrzenie się starym okazom drzew alejowych lub rosnących przy rowach melioracyjnych, ponieważ mogą one stanowić siedliska dla wielu gatunków rzadkich i chronionych z różnych grup: owadów, ptaków, nietoperzy, a także grzybów, porostów i mszaków. Takie drzewa, nawet nie należące do gatunków chronionych, traktowane są jako cenne przyrodniczo i objęte ochroną. Kolejnym ważnym siedliskiem dla ochrony różnorodności biologicznej są zalesienia śródpolne, czyli grupy drzew i krzewów pozostawione w krajobrazie pól uprawnych. Im większa powierzchnia i różnorodność gatunkowa takiego zalesienia, czy zakrzaczenia, tym większe prawdopodobieństwo występowania w nim gatunków rzadkich i chronionych. W trakcie rozpoznania siedlisk dla gatunków dziko żyjących należy także wziąć pod uwagę ekstensywnie użytkowane łąki, z którymi związana jest ponad 1/3 występujących w Europie gatunków roślin i zwierząt. Aktualna lista gatunków objętych ochroną prawną jest dostępna na tej stronie.

11.4.2 Ochrona skarp, zakrzaczeń, terenów podmokłych itd. pokrytych specyficzną roślinnością

Siedliska takie jak skarpy, zakrzaczenia, czy tereny podmokłe są obszarami w gospodarstwie rolniczym najczęściej wyłączonymi z użytkowania jako grunty trudne w uprawie. Tereny te stanowią cenne miejsce bytowania dziko występujących gatunków roślin i zwierząt i wpływają na podniesienie różnorodności biologicznej środowiska rolniczego, ważne dla produkcji rolniczej. Przystosowanie tych siedlisk do intensywnej gospodarki rolnej jest nie tylko szkodliwe dla zachowania bioróżnorodności, ale zwykle wymaga dużych nakładów i jest nieopłacalne finansowo. Ostoje roślinności spontanicznej wśród pól uprawnych są specyficznym siedliskiem i często stanowią miejsca bytowania gatunków rzadkich i objętych ochroną prawną. Przykładem takich siedlisk są murawy tzw. ‘kserotermiczne”, porastające południowe skarpy wzgórz o podłożu wapiennym, będące ostoją zbiorowisk trawiastych. Są to siedliska bardzo rzadko występujące w Europie Centralnej i z tego względu objęte ochroną w programie Natura 2000, a także tworzące miejsce do życia dla rzadkich gatunków zwierząt, szczególnie owadów. Takie obszary powinny być bezwzględnie zachowane ze względu na ich wartość przyrodniczą. Zniszczenie siedlisk chronionych w programie Natura 2000 oraz gatunków objętych ochroną prawną jest określane jako szkoda w środowisku i podlega karze z mocy prawa.