Zarządzanie gospodarstwem

Zalety dobrego zarządzania gospodarstwem

Gospodarstwo rolne jest przedsiębiorstwem w największym stopniu zależnym od własnych decyzji rolnika, obecnych i w przeszłości, zdarzeń pogodowych, a także od warunków glebowo-klimatycznych oraz rynków zaopatrzenia gospodarstwa oraz zbytu jego produktów.

Rolnicy na co dzień muszą podejmować dziesiątki decyzji (obliczono, że około 40 znaczących decyzji dziennie!) wymuszonych przez realia organizacyjne, gospodarcze i rynkowe. W sposób oczywisty większość wysiłków nakierowana jest na sprawy bezpośrednio dotyczące bieżącej produkcji. Jednak zawsze niezbędne dla rolnika jest szersze spojrzenie na zarządzanie całym gospodarstwem. Polega to na rozsądnym i świadomym podejmowaniu optymalnych, długofalowych decyzji, aby zasoby gospodarstwa zostały wykorzystane w sposób optymalny, dostarczający możliwie największą nadwyżkę ekonomiczną z możliwie niskimi kosztami środowiskowymi nie tylko dzisiaj, ale także w przewidywalnej perspektywie czasu (link).

Rolnicy, jako przedsiębiorcy, muszą mieć wiarygodną i rzetelną bazę do podejmowania wszelkich decyzji. Korzystanie z systemów wspomagania decyzji (DST), zwłaszcza dobrze rozwinięte w produkcji roślinnej, może znacząco pomóc z dostosowywaniu działań gospodarstw do aktualnych uwarunkowań rynkowych oraz potrzeb, jak i do uwzględnienia zmieniających się warunków klimatycznych i technologicznych. Warunki klimatyczne wpływają na rozprzestrzenianie się zarówno znanych, jak i nowych patogenów roślin uprawnych, ale również kształtują odporność roślin uprawnych.

Jednym z najważniejszych czynników utrudniających długoterminowe zarządzanie gospodarstwem są zmiany klimatyczne. Obserwowane zmiany klimatyczne to istotne odstępstwa od charakterystycznych warunków wieloletnich w przebiegu pogody. Przejawami zmian klimatycznych nie jest tylko powszechnie podkreślany wzrost temperatury, ale każde odstępstwo od dotychczasowych warunków pogodowych. Może być to większa lub mniejsza częstość burz, dni upalnych lub dni mroźnych. Częstsze zjawiska ekstremalne ograniczają produktywność rolnictwa poprzez bezpośrednie zniszczenia upraw, ograniczenie plonowania jak również pośrednio poprzez utrudnianie wykonania poprawnych i terminowych zabiegów agrotechnicznych, sprzyjanie rozwojowi chorób i szkodników roślin uprawnych. Największe straty plonów roślin są notowane w przypadku, gdy niekorzystne zjawiska pogodowe występują w okresach krytycznych dla plonowania roślin. Większość zbóż jest np. bardzo wrażliwa na warunki suszy w fazie kwitnienia i wypełnienia ziarna. W latach z nadmiarem opadów atmosferycznych spadki plonów są powodowane przez zaleganie wody na polach, większe nasilenie chorób i szkodników roślin uprawnych oraz trudności w terminowym i precyzyjnym wykonywaniu prac polowych. Intensywne opady, burze, opady gradu mogą powodować bezpośrednie zniszczenia roślin lub plonu w fazie dojrzewania, jak również powodować erozję gleb. Znaczące ograniczenia plonowania mogą powstawać w wyniku działania późnych przymrozków i fali upałów. Zjawiska te są największymi zagrożeniami powodowanymi przez obserwowane obecnie zmiany klimatu. Straty powodowane przez zjawiska ekstremalne – zgodnie z analizami dla obszaru Europy – mają być głównym powodem utraty około 17% plonów w Europie w ciągu następnych 30 lat. Wpływ zmian klimatycznych odbije się również na produkcji zwierzęcej między innymi zwiększając nakłady na wentylację i klimatyzację pomieszczeń inwentarskich, zwłaszcza przeznaczonych dla bydła.

Zmiany klimatyczne:

  • mogą powodować starty dochodów gospodarstw i w konsekwencji doprowadzić do ich trudnej sytuacji finansowej wskutek częściej występujących podtopień, susz, wymarznięć itd.,
  • mogą powodować konieczność zwiększenia nakładów na dostosowanie budynków inwentarskich, a przy ich braku – do obniżenia produkcyjności zwierząt,
  • mogą doprowadzić do problemów ekonomicznych i bytowych mieszkańców obszarów wiejskich w wyniku zniszczenia mienia wskutek częściej występujących gwałtownych burz, powodzi itd.,
  • mogą doprowadzić do ograniczenia możliwości produkcji na danym obszarze wskutek nasilenia występowania nowych szkodników i chorób roślin, mogą doprowadzić do strat w środowisku wskutek:
    1. nadmiernego przesuszenia i degradacji gleb w wyniku susz lub powodzi,
    2. nadmiernego występowania szkodników i chorób w nie notowanym natężeniu,
    3. częściej występujących powodzi degradujących obszary zalewowe, co znacząco zwiększy ryzyka społeczne i środowiskowe związane z produkcją rolniczą.

Wraz ze zmianami klimatycznymi należy brać pod uwagę np. problem wcześniejszego występowania szkodników zbóż, np. skrzypionek, powodujących rzeczywiste ryzyko strat w plonach, a zatem potrzebę dostosowanego do nowego scenariusza użycia środków ochrony roślin. Z powodu wzrostu powierzchni uprawy kukurydzy w Polsce – do czego przyczynił się także wzrost temperatury w ciągu ostatniego półwiecza – zwiększa się w kierunku północnym zasięg szkodników i chorób kukurydzy. Występowały one do niedawna w tylko południowej części kraju, np. omacnica prosowianka oraz zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa, czy plamistości liści. Teraz są obecna na terenie całej Polski.

Po wprowadzeniu do uprawy nowych gatunków roślin uprawnych lub po zmianach w technologii uprawy gleby – wynikających z uwarunkowań rynkowych, technologicznych, organizacyjnych, czy klimatycznych – można spodziewać się zasiedlania upraw przez nowe agrofagi lub zmiany nasilenia występowania agrofagów już obserwowanych wcześniej. Na zmianę warunków rozprzestrzeniania się patogenów chorób i szkodników roślin uprawnych mogą mieć również wpływ takie czynniki jak: nawożenie, dostępność wody, także zwiększone stężenie dwutlenku węgla, ozonu, czy promieniowanie UV. Pogodowe zjawiska ekstremalne powodujące stres i osłabienie roślin mogą zwiększać wtórne nasilenie występowania chorób i szkodników upraw, wpływając na efekt finansowy gospodarstwa. Większość tych zagrożeń może być wcześniej rozpoznana wykorzystując systemy wspomagania decyzji, a podejmowane działania będą dużo skuteczniejsze. Systemy wspomagania decyzji pomagają zastosować właściwą strategię ochrony roślin wobec starych, a także nowych zagrożeń ze strony agrofagów.

Plan biznesowy gospodarstwa to jego podstawa

podstawa i plan funkcjonowania komercyjnego, z uwzględnieniem jego celów, zadań, warunków ich realizacji, a także przewidywanych wyników ekonomicznych i skutków finansowych. Sporządzając plan biznesowy gospodarstwa należy przez cały czas pamiętać o generalnej zasadzie oszczędności – zarówno wydatków, jak i wpływu działań na środowisko i społeczeństwo. Zgodnie z tą zasadą określone cele powinno się osiągać przy możliwie małych nakładach sił i środków, optymalizując je. W przypadku gospodarstw rolnych chodzi o oszczędność w zakresie nakładów pracy ludzkiej i uprzedmiotowionej, a także w zakresie zużycia energii, czasu, przestrzeni oraz środowiska. Każdy plan biznesowy gospodarstwa powinien być zbudowany w oparciu o kilka podstawowych zasad. Aby wybór planowanych działań nie był przypadkowy, zbyt pracochłonny oraz żeby doprowadził do przewidywanego celu, należy zastosować odpowiednie zasady planowania.

W tym przypadku należy:

  • dobrze poznać gospodarstwo dla którego opracowujemy plan,
  • znać jego założenia i uwarunkowania produkcyjne,
  • znać kryteria oceny osiągnięcia celu,
  • poznać ograniczenia gospodarstwa,
  • posiąść odpowiednią wiedzę zarówno fachową jak i komunikacyjną,
  • dokonać optymalnego wyboru.

Nie można traktować ważnych spraw, takich jak plan biznesowy, w myśl zasady „jakoś to będzie”. Zderzenie z nieprzewidzianymi i niespodziewanymi zdarzeniami zawsze niesie ze sobą ogromne ryzyko i jest przyczyną większości problemów i niepowodzeń. Dlatego należy pamiętać o trzech zasadach:

  • wykorzystajmy w pełni całą wiedzę, jaką mamy,
  • przygotowujmy się jak najlepiej w każdym zakresie,
  • bądźmy aktywni i na bieżąco reagujmy na wszystkie zdarzenia,

a następnie uważnie trzeba obserwować, jak przebiega realizacja założonego planu.