Produkcja zwierzęca

Wskaźniki oceny dobrostanu zwierząt

Wskaźniki (określane też jako kryteria) oceny dobrostanu mogą być różne i można je podzielić na kilka grup: fizjologiczne, behawioralne, zdrowotne, produkcyjne i inne.

Wskaźniki fizjologiczne wykorzystywane do oceny dobrostanu u zwierząt to:

  • tętno, oddech, temperatura ciała,
  • ciśnienie krwi,
  • EKG, EEG,
  • wskaźniki hematologiczne,
  • wskaźniki biochemiczne (glukoza, mocznik, enzymy, białka ostrej fazy),
  • wskaźniki immunologiczne,
  • poziom hormonów (katecholaminy, kortyzol).

Zachowanie zwierząt (wskaźniki behawioralne) stanowi najbardziej miarodajne źródło informacji o stopniu tolerancji warunków bytowych. Ocena polega tu na obserwacji zachowań zwierząt w określonych warunkach środowiska lub sytuacjach. Ilościowa i jakościowa ocena odchyleń reakcji behawioralnych od normy stanowi ważne wskazanie co do konieczności zmian. Im więcej osobników przejawia zaawansowane stany patologiczne, tym pilniejsze jest dokonanie określonych zmian w środowisku zwierząt.

Reakcje behawioralne są niejednokrotnie jedynymi reakcjami adaptacyjnymi do środowiska, często jednak towarzyszą reakcjom stresowym. Stres w zależności od czynnika stresogennego i formy stresu (ostry, przewlekły) jest również ważnym kryterium oceny dobrostanu zwierząt. Zwierzę w stanie stresu musi dostosować swoje reakcje fizjologiczne lub behawioralne, aby utrzymać się przy życiu w zderzeniu z niekorzystnymi warunkami otoczenia. Otoczenie wpływa na zachowanie zwierząt, więc powinno być spokojne, nie może generować dodatkowego stresu. Reakcje na stres zależne są od wrażliwości danego gatunku oraz od długości trwania i nasilenia czynnika stresowego. W warunkach dużej koncentracji zwierząt na ograniczonej powierzchni, braku ruchu, usuwania niektórych zwierząt i ponownego ich grupowania – a przede wszystkim przy braku możliwości wyrażania behawioralnych cech gatunkowych – ujawnia się wpływ takiego stanu nie tylko na ilość i jakość otrzymywanego produktu, ale także na zdrowotność zwierząt. Bardzo często zwierzęta nie chcą pobierać karmy, co w prowadzi do uzyskania niższych efektów produkcyjnych i występowanie chorób, także zakaźnych. Dlatego istotna jest opieka nad zwierzętami podczas wykonywania wszystkich czynności technologicznych, przestrzeganie norm zootechnicznych oraz wymogów sanitarnych dotyczących higieny zwierząt.

Zdrowie zwierząt jest jednym z kryteriów oceny dobrostanu i podlega ocenie wg ustalonej skali, tj. od zdrowia bardzo dobrego do bardzo złego (występowanie schorzeń). Zły stan zdrowia zawsze oznacza niedostateczny dobrostan, natomiast dobremu stanowi zdrowia może towarzyszyć obniżony poziom dobrostanu, który może kiedyś spowodować znaczące pogorszenie stanu zdrowia. Dodatkowo urazowość i awaryjność urządzeń, stosowanie materiałów nieobojętnych dla zdrowia zwierząt, lub nawet toksycznych, jak również wadliwe rozwiązania funkcjonalne w budynkach inwentarskich, albo też zaniedbania w prewencji i profilaktyce, zawsze stanowią poważne zagrożenie dobrostanu zwierząt.

Wskaźniki produkcyjne (zootechniczne) dobrostanu są w praktyce monitorowane przez hodowców i producentów. Należą do nich wygląd i kondycja oraz wydajność i rozrodczość zwierząt. Wychudzenie, zły stan skóry, sierści, opierzenia, kulawizny i okaleczenia świadczą o niedostatecznym dobrostanie, podobnie jak obniżenie płodności i plenności, czy spadek jednostkowej wydajności zwierząt. Z drugiej strony potencjalnie bardzo dobra kondycja może być wynikiem braku ruchu, a więc nie zawsze będzie dowodem pełnego dobrostanu.

Do najczęściej używanych wskaźników produkcyjnych należą: masa ciała, przyrosty dobowe masy ciała, masa ciała przy odsadzeniu, pobranie paszy (FI), współczynnik wykorzystania paszy (FCR), długość użytkowania itp. Wysoka wydajność może być niekiedy uzyskiwana również przy pogorszonym dobrostanie, co z reguły odbija się negatywnie na długości okresu użytkowania.

Często wśród wskaźników związanych z produkcyjnością bierze się pod uwagę powierzchnię dla zwierząt i jakość ściółki. Jest to bardzo prosty wskaźnik do oceny praktycznej, a jednocześnie dający obiektywną informację o dobrostanie zwierząt.