Prowadzenie gospodarstwa rolnego wiąże się z określonymi uciążliwościami dla społeczności lokalnej. To one są częstym zarzewiem konfliktów między gospodarstwem, a jego sąsiadami, ponieważ mogą negatywnie wpływać na komfort życia okolicznych mieszkańców. Ważne jest też, czy rolnik użytkuje grunty zgodnie z prawem oraz czy zakup gruntów lub ich dzierżawa nie odbywa się kosztem społeczności lokalnej. Wejście w posiadanie ziemi powinno odbywać się według jasnych, przejrzystych zasad, które nie godzą w interes mieszkańców oraz nie budzą wątpliwości społeczności lokalnej co do intencji nabywcy lub dzierżawcy.
Do najbardziej problematycznych dla środowiska naturalnego i zdrowia człowieka uciążliwości związanych z aktywnością rolniczą, należą:
- hałas,
- zanieczyszczenie powietrza,
- zanieczyszczenie wód,
- odpady niebezpieczne.
Hałas – jego źródłem są m.in. ciągniki rolnicze, samochody oraz samojezdne maszyny rolnicze, wentylatory, agregaty chłodnicze, sprężarki, rozdrabniacze, mieszalniki, paszociągi, linie automatyczne pojenia, czy też pompy obsługujące sprzęt do nawadniania. Wszystkie te urządzenia mogą emitować hałas znacznie przekraczający dopuszczalny poziom. By zapewnić odpowiednie warunki akustyczne środowiska, należy przestrzegać następujących zasad:
- obiekty i maszyny emitujące hałas należy lokalizować z dala od miejsc wymagających komfortu akustycznego oraz wykorzystać naturalne bariery dla hałasu, jak np. zalesienie, wzniesienia, budynki,
- dobierać maszyny i urządzenia o możliwie najniższej mocy akustycznej,
- dbać o stan techniczny maszyn i urządzeń rolniczych,
- stosować izolacje dźwiękoszczelne i zabezpieczenia przeciwdrganiowe w budynkach, czy obiektach budowlanych oraz tłumiki do wyciszenia pracy maszyn i urządzeń.
Zanieczyszczenie powietrza– rolnictwo emituje do powietrza pyły, dymy, substancje odorowe oraz gazy cieplarniane, takie jak: dwutlenek węgla, metan i tlenki azotu, amoniak.
Pyły – powstają przy pracy maszyn i urządzeń rolniczych, transporcie, stosowaniu nawozów w formie pylistej, przy pracach żniwnych oraz wskutek erozji wietrznej. By im przeciwdziałać należy wykonywać prace polowe przy optymalnej wilgotności gleby, zrezygnować z nawozów w formie pylistej lub zapobiegać ich pyleniu przez odpowiednie przechowywanie i aplikację na polu w warunkach bezwietrznych. Należy również jak najdłużej w ciągu roku stosować roślinną okrywę na powierzchni gleby.
Dymy – powstają w wyniku spalania odpadów generowanych w gospodarstwie rolnym i są źródłem wielu toksycznych substancji, które zatruwają powietrze. Należy więc zmodyfikować plan zarzadzania odpadami, by uniknąć skażenia środowiska i otoczenia, w którym żyją ludzie. Powinien on uwzględniać następujące praktyki:
- kompostowanie odpadów, które nadają się do ponownego wykorzystania w gospodarstwie,
- spalanie tylko tych odpadów, których nie można w inny sposób zagospodarować,
- przekazywanie odpadów gumowych i tworzyw sztucznych w odpowiednie miejsca ich składowania i palenia,
- nabywanie artykułów w opakowaniach, których proces biodegradacji nie jest szkodliwy dla środowiska,
- rozpalanie niezbędnych ognisk wyłącznie z dala od zabudowań i dróg,
- rezygnacja z rozpalania ognisk w warunkach przedłużającej się suszy i wietrznej pogody,
- zwrot opakowań po środkach ochrony roślin do ich dystrybutora,
- rezygnacja z wypalania resztek pożniwnych oraz słomy, które można wykorzystać jako nawóz organiczny, dla uzupełnienia materii organicznej w glebie.
Substancje odorowe – dostają się one do powietrza głównie z budynków inwentarskich, z niewłaściwie przechowywanych pasz (koncentraty i kiszonki) lub odchodów zwierzęcych, oraz w trakcie rozprowadzania obornika, gnojowicy, czy też gnojówki na polu. Sposobem na ograniczenie emisji odorów jest:
- utrzymanie odpowiedniej higieny w budynkach inwentarskich,
- przechowywanie pasz (kiszonek) odpowiednio zabezpieczonych lub w szczelnych pojemnikach,
- rezygnacja z wywożenia soków kiszonkowych na pola sąsiadujące z terenami zabudowanymi oraz w pobliżu cieków / zbiorników wód powierzchniowych,
- wyposażenie budynków inwentarskich w odpowiedni system wentylacji,
- przyoranie obornika na polu najpóźniej w ciągu doby od momentu jego rozprowadzenia,
- aplikacja doglebowa gnojowicy, gnojówki lub przyoranie w ciągu doby od rozlania na polu.
Gazy cieplarniane – metan, amoniak i tlenki azotu są obecne w gazach uwalnianych w trakcie produkcji zwierzęcej, są one też uwalniane w procesie przyswajania nawozów w glebie oraz z samej gleby. Natomiast głównym źródłem emisji dwutlenku węgla są paliwa rolnicze i wypalanie zbędnej roślinności na polach. Trudno jest przeciwdziałać ulatnianiu się metanu do powietrza, natomiast aby ograniczyć wydzielanie pozostałych gazów cieplarnianych należy:
- dostosować dawki nawozów azotowych do rzeczywistego zapotrzebowania roślin,
- przyorać obornik lub gnojowicę najpóźniej w ciągu 24 godzin od momentu rozwiezienia na polu,
- nie wypalać zbędnej roślinności i resztek pożniwnych,
- ograniczyć zużycie paliw i dbać o stan techniczny maszyn oraz urządzeń rolniczych,
- korzystać z odnawialnych źródeł energii do ogrzewania.
Zanieczyszczenie wód – jego rolniczym źródłem mogą być nawozy, środki ochrony roślin oraz paliwa. By zapobiegać tym zanieczyszczeniom należy zadbać o miejsce ich przechowywania, aby uniknąć ewentualnych niekontrolowanych wycieków. Nawozy oraz środki ochrony roślin powinny być aplikowane w sposób precyzyjny, w dawkach odpowiadających aktualnemu zapotrzebowaniu roślin i gleby oraz w zgodzie z obowiązującymi przepisami.
Odpady niebezpieczne – największą grupą tych odpadów są puste opakowania po środkach ochrony roślin, przepracowane oleje, zużyte akumulatory, świetlówki, baterie, a także odpadowa tkanka zwierzęca wykazująca właściwości niebezpieczne. Powinny być one przechowywane w specjalnie wydzielonych miejscach oraz odbierane przez wyspecjalizowane firmy.
16.4.1 Nawożenie organiczne
Zarówno obornik, jak i gnojowicę należy wywozić na pole w warunkach bezwietrznych, najlepiej w dni chłodne i pochmurne, aby odory nie rozchodziły się daleko. Nawozy te powinny być możliwie szybko wymieszane z glebą, by zapobiec rozchodzeniu się odorów jak również stratom ulatniającego się azotu, najpóźniej w ciągu 24 godzin. Obornik przyoruje się na głębokość zależną od charakteru gleby, by zapobiec zbyt wolnemu, lub też zbyt szybkiemu jego rozkładowi. Gnojowicę natomiast najlepiej podawać za pomocą beczkowozów bezpośrednio pod powierzchnię gleby (doglebowo). To chroni przed ulatnianiem się odorów, stratami azotu a także przed możliwością spływu, przy dużych opadach atmosferycznych.
16.4.2 Budynki inwentarskie
Żeby ograniczyć ilość substancji odorowych uwalnianych do powietrza z budynków inwentarskich, należy utrzymywać na wysokim poziomie higienę wewnątrz pomieszczeń oraz zadbać o czystość ich otoczenia. Budynki, w którym przebywają zwierzęta powinny mieć sprawny system wentylacji. Dzięki niemu możliwe jest utrzymanie w nich odpowiedniej temperatury powietrza, wilgotności oraz koncentracji gazów/odorów na poziomie, który nie zagraża zdrowiu i dobremu samopoczuciu zwierząt ani ludzi w sąsiedztwie. W ramach higieny budynków inwentarskich należy stosować następujące praktyki:
- codziennie usuwać z budynków gnojowicę / obornik,
- zadbać o czystość utwardzonych powierzchni wewnątrz i na zewnątrz budynków,
- zadbać o sprawność poideł automatycznych,
- w oborach ściółkowych należy zapewnić odpowiednią ilość słomy, żeby unikać zabrudzenia zwierząt,
- przeprowadzać okresową dezynfekcję i dezynsekcję pomieszczeń inwentarskich,
- utrzymywać na bieżąco higienę pomieszczeń do przechowywania mleka i aparatury udojowej.
Na stopień rozproszenia odoru z budynków inwentarskich wpływa również miejsce wyprowadzenia wylotu systemu wentylacyjnego. Im wyżej jest on w nich umiejscowiony, tym mniej odczuwalne są przez otoczenie nieprzyjemne zapachy.
16.4.3 Ochrona roślin i nawożenie mineralne
Znoszenie cieczy roboczej służącej do wykonania zabiegu ochrony roślin może skutkować skażeniem przestrzeni sąsiadujących z chronionym polem a także obniżeniem skuteczności samego zabiegu. Na wielkość znoszenia mają wpływ czynniki atmosferyczne i techniczne. Sposób bezpiecznego zarządzania nimi opisany został w Obszarze 8. OCHRONA ROŚLIN, w punkcie 8.17 Wykonanie zabiegu ochrony.
Nawozy mineralne powinny trafiać tylko i wyłącznie na powierzchnie uprawne, na które były przeznaczone, aby ich wpływ na otaczające środowisko był jak najmniejszy. Niektóre z nich mające formę pylistą przy wadliwym stosowaniu mogą stać się dużą dolegliwością dla społeczności lokalnej. Więcej w Obszarze 12. POWIETRZE I EMISJA GAZÓW CIEPLARNIANYCH, w punkcie 12.14 Zanieczyszczenie powietrza chemią rolniczą.
16.4.4 Zapylenie ziemią
Erozja wietrzna to wywiewanie wierzchniej warstwy gleby. Jej cząstki zanieczyszczają powietrze i wody, niosąc ze sobą składniki mineralne, organiczne oraz pozostałości po środkach ochrony roślin. Najbardziej narażone na to zjawisko są gleby pyłowe i piaskowe. By ograniczyć skutki erozji wietrznej, uciążliwej także dla sąsiadujących domostw, należy:
- utrzymywać glebę pod okrywą roślinną,
- zakładać i utrzymywać śródpolne pasy zadrzewienia i zakrzewienia,
- nie dopuszczać do „wykładania się” upraw wskutek przenawożenia lub braku odpowiedniej ochrony chemicznej,
- na terenach szczególnie narażonych na zjawisko erozji wietrznej zimowej warto stosować uprawę bezorkową.
Więcej na ten temat w Obszarze 12. Powietrze i emisja gazów cieplarnianych, w punkcie 12.15 Zapylenie powietrza.
16.4.5 Hałas
Hałas jest zanieczyszczeniem środowiska, towarzyszącym życiu ludzi już od tysięcy lat, a od czasów rewolucji przemysłowej jego oddziaływanie stało się powszechne. Hałas rozumiany jako uciążliwość emitowana do środowiska, może wywierać ujemny wpływ na zdrowie ludzi, a także istotnie zmniejszać komfort życia. Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienia związane z ochroną środowiska przed hałasem jest Ustawa prawo ochrony środowiska 2017. Kwestie związane z występowaniem hałasu zostały także uregulowane w innych aktach prawnych takich jak:
- ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane;
- ustawa z dnia 23 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym;
- ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji ochrony środowiska.
Uznaje się, że najbardziej szkodliwy dla zdrowia jest tzw. hałas środowiskowy otaczający nas wszędzie, a jego uciążliwość jest wynikiem stałego oddziaływania na organizm. Trudno jest znaleźć miejsca, w których nie znajdują się urządzenia generujące hałas. Dotyczy to także obszarów wiejskich, na których występuje sezonowe podwyższenie jego poziomu, związane z wykorzystaniem maszyn rolniczych oraz ciągły szum spowodowany ruchem drogowym.
Dla terenów wiejskich minister ochrony środowiska ustalił dopuszczalne normy hałasu w porach dziennych i nocnych. Nocą hałas dopuszczalny to 45dB (natężenie hałasu pomiędzy szumem w biurze a szmerami w domu), w ciągu dnia jedynie 55dB (natężenie hałasu pomiędzy odgłosem odkurzacza a szumem w biurze). Na terenach wiejskich niezabudowanych obowiązują inne normy hałasu, które wynikają z ochrony zdrowia pracowników. Jeżeli poziom hałasu jest cały czas stały i wyższy niż 85 dB, to czas pracy w tym hałasie powinien być krótszy niż osiem godzin (ale uwaga: nie jest dopuszczalna, nawet przez krótki okres czasu, praca w hałasie, którego poziom przekracza 115 dB). Jeżeli poziom hałasu zmienia się i w pewnych okresach czasu jest powyżej 85 dB to w innych okresach czasu pracy powinien być poniżej 85 dB. Tzw. poziom ekspozycji na hałas jest obliczany na podstawie poziomu hałasu i czasu jego oddziaływania na człowieka. Oznacza to, że nie zawsze, gdy chwilowa wartość poziomu hałasu jest większa od 85 dB praca w nim jest zabroniona, gdyż oddziałując krótki czas, poziom ekspozycji na hałas nie zostanie przekroczony. Niemniej jednak, gdy poziom hałasu przekracza 85 dB przez dłuższy czas, należy przypuszczać, że wartości dopuszczalne hałasu w odniesieniu do dnia pracy mogą zostać przekroczone.
Przykłady natężenia hasłu w rolnictwie
120 dB | Ciągnik z pełnym ładunkiem |
105 dB | W oborze przy pracy dozowników paszy, wentylatorów itp |
105 dB | Ciągnik na pełnych obrotach |
103,9 dB | Piła łańcuchowa |
97,9 dB | Ciągnik z opryskiwaczem sadowniczym |
97,5 dB | Ciągnik gąsienicowy |
96,8 dB | Ciągnik z prasą do balowania o wysokiej gęstości |
95 dB | Ciągnik bez kabiny |
90,4 dB | Ciągnik z sieczkarnią |
93,4 dB | Suszarka kaskadowa do ziarna |
93 dB | Opryskiwacz sadowniczy |
92,3 dB | Śrutownik walcowy / gniotownik do przygotowywania karmy |
91,7 dB | Kombajn buraczany |
91,1 dB | Ciągnik z kosiarką talerzową |
81 dB | Ciągnik z kabiną |
45 dB | W oborze przy wyłączonych urządzeniach technologicznych |