Stosowanie praktyk regeneratywnych w rolnictwie pomaga zapobiegać zmianom klimatu oraz obniża wrażliwość samych gospodarstw na skutki tych zmian.
Czym są praktyki regeneratywne?
To wszystkie praktyki agronomiczne prowadzące do odtworzenia cykli natury, poprawy żyzności gleb i czystości wód, zwiększenia bioróżnorodności oraz ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Zalicza się do nich między innymi takie praktyki jak:
- optymalne stosowanie środków produkcji takich jak: nawozy, środki ochrony roślin, maszyny czy nasiona,
- okrycie gleby roślinnością przez cały rok wykorzystując poplony w zmianowaniu, bądź resztki pozbiorowe roślin, zwiększając sekwestrację węgla i chroniąc glebę,
- odpowiednie korzystanie z ukształtowania terenu wokół gospodarstwa, np. wyłączenie z uprawy tych obszarów, które są stale podmokłe,
- rozważne wykorzystanie gleby, ograniczenie interwencji i presji na nią (rezygnacja z orki),
- rozwój bioróżnorodności na polu, jego obrzeżach i w całym gospodarstwie,
- stosowanie nawozów organicznych oraz wykorzystanie resztek pożniwnych jako źródła biomasy.
Bezpośrednimi korzyściami ze stosowania praktyk regeneratywnych jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych. Dotyczy to zarówno emisji własnych gospodarstwa, które są organiczne dzięki optymalizacji procesów produkcji, jak i możliwości większego wiązania węgla z atmosfery w glebie. W konsekwencji wzrost zdrowia gleby, możliwy dzięki zwiększeniu zawartości materii organicznej, oznacza zdrowsze rośliny, wyższe plony i większą opłacalność produkcji dla rolnika. Stosowanie w gospodarstwie praktyk regeneratywnych bardzo często oznacza równoczesne spełnianie wymagań w zakresie ochrony klimatu wynikających z polityk unijnych i wymagań firm spożywczych, w tym ich wewnętrznych standardów zrównoważenia będących wymogiem dla dostawców płodów rolnych. Zatem stosowanie praktyk regeneratywnych wpływa także na podniesienie pozycji konkurencyjnej gospodarstwa.
Rolnictwo węglowe
Często można spotkać się z zamiennym stosowaniem pojęcia rolnictwa regeneratywnego i rolnictwa węglowego, używanego w zależności od przyjętej perspektywy. Rolnictwem węglowym określa się stosowanie regeneratywnych praktyk agronomicznych, które poza opisanymi powyżej korzyściami dają także możliwość uzyskania dodatkowego źródła dochodu dla gospodarstwa w postaci certyfikatów węglowych. Rolnik poprzez odpowiednią, regeneratywną uprawę gleby i roślin może redukować emisje gazów cieplarnianych i magazynować węgiel wychwycony z atmosfery w glebie, a każda tona zredukowanej emisji gazów cieplarnianych czy pochłoniętego dwutlenku węgla stanowi certyfikat węglowy, który można sprzedać. Rolnictwo węglowe jest powszechnie uważane za skuteczną metodę redukcji emisji gazów cieplarnianych i usuwania CO2 z atmosfery właśnie poprzez wykorzystanie gleb jako pochłaniaczy dwutlenku węgla.
Rozwój rolnictwa węglowego wynika bezpośrednio z kierunku zmian jakie będą przechodzić sektory użytkowania gruntów. Mają one do odegrania ważną rolę w realizacji celu UE polegającego na osiągnięciu zerowych emisji netto do 2050 r. oraz 55% redukcji wymaganej do 2030 r., oraz celu dotyczącego usuwania netto 310 Mt CO2eq w tym samym okresie. Jednym z narzędzi umożliwiających realizację tych celów będą unijne ramy certyfikacji pochłaniania dwutlenku węgla.
Inicjatywa legislacyjna UE dotycząca certyfikacji usuwania dwutlenku węgla obejmuje ustalenie dobrowolnego systemu certyfikacji jednostek pochłaniania węgla z rolnictwa węglowego, ustalenie koniecznych zasad m.in. obliczania linii bazowej oraz rozliczania wielkości pochłaniania dwutlenku węgla, ustanowienie systemu zarządzania dla transparentnego wdrożenia mechanizmu certyfikacji jednostek węglowych. Aby uzyskać certyfikację, konieczne będzie prawidłowe określenie ilościowe i potwierdzenie pochłaniania dwutlenku węgla, zapewnienie dodatkowych korzyści dla klimatu, dążenie do długotrwałego składowania dwutlenku węgla, zapobieganie ucieczkom emisji oraz przyczynianie się do zrównoważonego rozwoju. Propozycja zakłada stworzenie publicznych i prywatnych systemów certyfikacji uznawanych przez Komisję Europejską. Inicjatywa ma na celu zagwarantowanie jakości metodyki certyfikacji i określenie zasad uznawania systemów certyfikacji.
Glebowe projekty węglowe w ramach dobrowolnego rynku węglowego (tzw. VCM – Voluntary Carbon Market) to swobodny, zdecentralizowany obrót certyfikatami z udziałem firm, organizacji i podmiotów indywidualnych, którego celem jest osiągnięcie neutralności węglowej. Programy węglowe opierają się na wydawaniu i sprzedaży certyfikatów odpowiadających ilości zredukowanych emisji, dzięki czemu podmioty nabywające certyfikaty mogą za ich pomocą równoważyć swój wpływ na klimat. Obecnie na świecie funkcjonują cztery główne dobrowolne rejestry projektów offsetowych:
- American Carbon Registry (ACR)
- Climate Action Reserve (CAR),
- Gold Standard
- Verra (VCS).
Rejestry te generują większość dobrowolnych kompensat rynkowych na świecie, a także obejmują projekty kwalifikujące się do wykorzystania w ramach powiązanych programów ograniczania i handlu emisjami w Kalifornii i Quebecu.1
Wspólna Polityka Rolna
Praktyki wpierające rolnictwo węglowe ujęte zostały również w Planie Strategicznym Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 w ekoschemacie „Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi”. Wsparcie finansowe można uzyskać stosując poniższe praktyki:
- Ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt
- Międzyplony ozime/wsiewki śródplonowe
- Opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia
- Zróżnicowana struktura upraw
- Wymieszanie obornika na gruntach ornych w ciągu 12 godzin od aplikacji
- Stosowanie płynnych nawozów naturalnych innymi metodami niż rozbryzgowo
- Uproszczone systemy uprawy
- Wymieszanie słomy z glebą.
Należy pokreślić, że Ekoschemat „Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi” nie jest tym samym co płatności (kredyty) węglowe. Jest to wsparcie dla rolników ukierunkowane na stosowanie odpowiednich praktyk sprzyjających ochronie środowiska i klimatu.
Plan Strategiczny Wspólnej Polityki Rolnej jest kluczowym narzędziem promowania praktyk rolnictwa zrównoważonego, które wspierają dobrostan zwierząt, inwestycje, ograniczają emisje gazów cieplarnianych, zwiększają sekwestrację dwutlenku węgla i stanowią zachętę dla zarządców gruntów, rolników i leśników do zwiększenia pochłaniania dwutlenku węgla i ochrony zasobów węgla organicznego.
Rolnictwo zrównoważone
Rolnictwo zrównoważone obejmuje wszelkie działania ograniczające wpływ rolnictwa na środowisko przy zachowaniu opłacalności produkcji rolniczej i jej społecznej akceptacji. Model rolnictwa zrównoważonego obejmuje szereg praktyk i założeń, które pozwalają produkować żywność w sposób odpowiedzialny środowiskowo i klimatycznie, zachowując zasady dobrostanu zwierząt i wpływu produkcji żywności na społeczności lokalne oraz element ekonomiczny zapewniający, że produkcja rolnicza będzie źródłem godziwego wynagrodzenie za pracę rolnika. Rolnictwo zrównoważone jest działaniem w długiej perspektywie czasowej, uwzględniające konieczność naprawy tego, co zostało pogorszone. Wprowadzenie do gospodarstwa praktyk regeneratywnych bardzo często może oznaczać wdrożenie w nim zrównoważonego modelu rolnictwa.
Certyfikacją potwierdzającą spełnianie zasad rolnictwa zrównoważonego jest Farm Sustainability Assessment (FSA), a certyfikacjami potwierdzającymi częściowe spełnianie wymogów zrównoważenia są GLOBALG.A.P. oraz Integrowana Produkcja. Potrzeba certyfikacji w zakresie zrównoważenia produkcji rolnej wynika z konieczności dostosowania się sektora spożywczego do wymagań unijnych strategii i inicjatyw legislacyjnych. Do najważniejszych z nich należą:
- The European Green Deal
- Fit for 55
- Farm to Fork
- Common Agricultural Policy
- Sustainable Carbon Cycles
- Sustainable EU Food System
- Corporate Sustainability Reporting Directive
- Green Claims
Rolnictwo zrównoważone obejmuje praktyki regeneratywne, ale się do nich nie ogranicza. Model rolnictwa zrównoważonego obejmuje wszystkie elementy zarządzania gospodarstwem, w tym np. bezpieczeństwo pracy, zgodność z prawem, zarządzanie odpadami, stabilność finansową czy dobrostan zwierząt. Szczegółowe informacje na ten temat można znaleźć w Przewodniku Zrównoważonego Rolnictwa.
Źródło: M. Bojańczyk, Rola zrównoważonego rolnictwa w zarządzaniu rozwojem firm rolno-spożywczych. Akademia Leona Koźmińskiego 2023.