Nie ma bardziej czy mniej ważnych pierwiastków. Każdy odgrywa istotną rolę w organizmie oraz w procesach życiowych zwierząt. Prawidłowe bilansowanie mikro i makro elementów uwzględnia ich wzajemne synergiczne oraz antagonistyczne współdziałanie, przez co unika się niebezpiecznego nadmiaru lub niedoboru poszczególnych składników pokarmowych.
Bilans mikro i makro elementów jest niezwykle trudny i powinien być dokonywany skrupulatnie, z uwzględnieniem wielu czynników, takich jak:
- stan fizjologiczny zwierzęcia
- parametry produkcyjne
- wiek
- genetyka
- zasobność pasz objętościowych w związki mineralne
- nawożenie gleby oraz roślin skarmianych
- pora roku (warunki atmosferyczne.)
Dlatego też koniecznym jest zwracanie uwagi na sygnały jakie samo zwierzę nam „wysyła”, gdy dochodzi do niedoborów pierwiastków takich jak:
Wapń (Ca) – jest podstawowym składnikiem kości, a także występuje we wszystkich tkankach i płynach ustrojowych zwierząt. Niedobór wapnia u młodych zwierząt objawia się krzywicą. W dawce pokarmowej wysoko wydajnych krów wapń powinien stanowić 0,6-1% suchej masy paszy. Wapń zawarty w kościach stanowi rezerwę wapnia dla tkanek miękkich.
Fosfor (P) – jest pod względem zawartości drugim po wapniu składnikiem kośćca, a jego niedobór powoduje zahamowanie wzrostu, zmniejszenie wydajności i płodności zwierząt.
Magnez (Mg) – występuje w organizmie zwierzęcym w znacznie mniejszych ilościach niż wapń i fosfor, jest jednak z nimi ściśle związany. Następstwem niedoboru magnezu może być choroba tzw. tężyczka pastwiskowa, występująca z reguły w okresie wiosennym, podczas skarmiania pierwszej zielonki.
Selen (Se) – jego rola dla organizmu zwierzęcego została poznana stosunkowo niedawno, bo w 1957 roku. Wcześniej w żywieniu bydła uważany był za pierwiastek toksyczny. Niedobór selenu może być przyczyną wystąpienia zwyrodnienia mięśni, biegunek u młodego bydła, obumierania płodów u krów, zatrzymania łożyska po porodzie oraz osłabienia zdolności rozpłodowych zwierząt. Ponadto wykazano, że zwierzęta cierpiące na niedobór selenu są bardziej podatne na procesy rakotwórcze. U zwierząt, które pobierają pasze z dużym niedoborem selenu częściej występują skurcze mięśni, co może doprowadzić do nagłych padnięć z powodu udaru serca.
Miedź (Cu) – występuje w organizmach zwierząt w bardzo małych ilościach. Jest niezbędna do powstawania hemoglobiny. Niedobory tego pierwiastka powodują anemię, zahamowanie wzrostu, wychudzenie, obniżenie mleczności, zaburzenia w rozrodzie, zmiany skórne i kulawizny.
Sód (Na) – w organizmie zwierzęcym znajduje się w ilości około 0,2% ciężaru ciała. Brak tego składnika obniża wykorzystanie białka i wartości energetycznej paszy oraz pogarsza apetyt. Pasze roślinne zawierają mało sodu, łatwo go jednak uzupełnić przez dodatek soli kuchennej.
Żelazo (Fe) – niedobór żelaza u bydła dorosłego występuje rzadko, jednak u cieląt występuje bardzo często. Objawy niedoboru żelaza przejawiają się zmniejszeniem łaknienia, trudnościami w oddychaniu, apatycznością, obniżoną odpornością na infekcje oraz anemią.
Cynk (Zn) – jest podstawowym składnikiem wielu enzymów, odpowiedzialnych za metabolizm węglowodanów i energii oraz syntezę białek. Cynk odgrywa dużą rolę w systemie immunologicznym oraz niektórych hormonach rozrodczych. Niedobory cynku powodują obniżenie płodności, ilości spożytej paszy, wskaźników wzrostu i reakcji odpornościowych. Bydło żywione paszą z niewielkim niedoborem cynku jest bardziej podatne na zapalenie racic.
Mangan (Mn) – występuje w organizmie zwierzęcym w małych ilościach, głównie w wątrobie. Stwierdzono jego oddziaływanie na prawidłowy przebieg funkcji rozrodczych i na rozwój kości. Jego brak powoduje występowanie cichej rui i zmniejszenie wskaźnika zapładnialności. Mangan jest jednym z najmniej toksycznych mikroelementów.
Jod (J) – znaczna jego część wchodzi w skład hormonu tarczycy, a jego niedobór powoduje wystąpienie wola tarczycowego. Zawartość jodu jest większa w roślinach z terenów nadmorskich. W żywieniu krów dodatek jodu powoduje zwiększenie spożycia pasz i podniesienie wydajności mleka, poza tym wpływa korzystnie na rozród.
Kobalt (Co) – jest konieczny do powstawania witaminy B12 w żwaczu. Stymuluje on rozwój mikroflory w żwaczu. U młodych zwierząt brak kobaltu powoduje ostrą anemię.
Uzyskanie odpowiedniego bilansu może być spowodowane także mnogością systemów żywieniowych stosowanych w gospodarstwach (INRA, NRC, DLG, CVB, AFRC, NKJ) oraz fakt że tylko 40% minerałów i witamin dostarczana jest z paszą objętościową, która stanowi podstawę żywienia na każdym gospodarstwie. Zawartość pierwiastków w tych surowcach jest bardzo zmienna i uzależniona od wielu czynników, takich jak:
- termin zbioru
- warunki pogodowe
- poziom nawożenia
- zasobność mineralna gleby
- sposób magazynowania.
Ich poziom nigdy nie będzie wystarczający dla zaspokojenia potrzeb, dlatego ważna jest ich suplementacja mineralna. Pamiętajmy, że w każdym wyprodukowanym kilogramie mleka krowa oddaje z własnego organizmu: 1180 mg Ca, 1140 mg K, 930 mg P, 500 mg Na, 130 mg Mg, 4,5 mg Zn, 0,6 mg Fe, 0,4 mg J i 0,3 mg Cu. Należy mieć to na uwadze i korzystać z norm, które mówią o zapotrzebowaniu zwierzęcia na dany pierwiastek.
Opracowanie: Grzegorz Lewczuk, Product Manager Animal Nutrition, Timac Agro Polska dla Polskiego Stowarzyszenia Rolnictwa Zrównoważonego „ASAP”.