O znaczeniu recyklingu i roli konsumentów oraz zmianach jakie czekają producentów i sprzedawców żywności w zakresie odzyskiwania odpadów opakowaniowych opowiada Anna Szymańska, Członek Zarządu EKO-PUNKT Organizacja Odzysku Opakowań S.A.
Proszę powiedzieć czym zajmuje się EKO-PUNKT?
EKO-PUNKT Organizacja Odzysku Opakowań S.A. działa na rynku od 2001 r. Jesteśmy jedną ze spółek w Grupie Remondis. Podstawą naszej działalności jest realizacja obowiązku odzysku i recyklingu opakowań w imieniu przedsiębiorstw, które wprowadzają na rynek produkty w opakowaniach. Zgodnie z Ustawą o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi każdy przedsiębiorca, który wprowadza na rynek produkt w opakowaniu ma obowiązek zebrać z rynku określoną masę opakowań i poddać je recyklingowi. W praktyce przedsiębiorcy nie mają jednak możliwości zrealizowania tego obowiązku samodzielnie i najczęściej wolą skoncentrować się na swojej podstawowej działalności biznesowej, a realizację usługi odzysku opakowań zlecić odpowiedniej organizacji.
EKO-PUNKT wyróżnia to, że poza realizacją ustawowego obowiązku recyklingu opakowań dla przedsiębiorców, zarządza także całym strumieniem odpadów opakowaniowych Grupy Remondis w Polsce. Dysponujemy strumieniem 300 tys. ton odpadów. W dużej części surowiec ten jest pozyskiwany w ramach naszej grupy i jest wykorzystywany do realizacji obowiązku odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych na rzecz naszych klientów. Dzięki temu mają oni gwarancję, że zapłacili za usługę, która faktycznie została zrealizowana. Mamy doświadczenie we współpracy z sieciami handlowymi, producentami żywności, napojów, kosmetyków i leków. Naszymi partnerami są największe firmy recyklingowe – papiernie, zakłady przetwórstwa tworzyw sztucznych i huty szkła – które w naszym imieniu poddają surowce wtórne procesowi recyklingu.
Jakie są wymogi prawne wobec wprowadzania do obiegu i recyklingu opakowań dla producentów żywości w Polsce?
Materiały i wyroby mające kontakt z żywnością są obwarowane restrykcyjnymi przepisami. Zgodnie z prawem EU materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością (ang. Food Contact Materials) – FCM, powinny być wystarczająco obojętne aby ich składniki nie wpływały negatywnie na jakość żywności lub zdrowie konsumentów. Zapewnienie bezpieczeństwa FCM jest zasadniczym obowiązkiem podmiotów gospodarczych wprowadzających je do obrotu. Kontrola zgodności w tym zakresie jest sprawowana przez właściwe organy państw członkowskich w ramach urzędowych kontroli, a zakłady działające na rynku FCM mogą rozpocząć działalność po uzyskaniu wpisu do rejestru zakładów prowadzonego przez państwowego powiatowego lub granicznego inspektora sanitarnego. W Polsce kompetencje w tym zakresie posiada Państwowa Inspekcja Sanitarna i Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. W przypadku materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością w znacznym stopniu bazujemy na rozporządzeniach unijnych, które wiążą nasz rynek bezpośrednio bez konieczności przenoszenia przepisów do prawa polskiego.
Najbardziej wszechstronnym aktem prawnym UE w zakresie materiałów z tworzyw sztucznych jest rozporządzenie nr 10/2011, które zawiera przepisy dotyczące składu FCM z tworzyw sztucznych i ustanawia unijny wykaz substancji dopuszczonych do stosowania w produkcji FCM z tworzyw sztucznych. Kolejnym istotnym aktem prawnym jest rozporządzenie nr 282/2008 w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Wyznacza ono dodatkowe zasady (ponad te określone w rozporządzeniu nr 10/2011) dla tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu, z uwagi na ryzyko ich zanieczyszczenia nieznanymi substancjami na etapie przetwarzania. Rozporządzenie to określa warunki udzielenia zezwoleń na procesy recyklingu w celu produkcji FCM. Jest to dość skomplikowany proces, jednak mając na uwadze, że mamy do czynienia z materiałami które będą miały kontakt z żywnością, wydaje się w pełni uzasadniony. Główny Inspektor Sanitarny jest organem właściwym do przyjmowania wniosków podmiotów o udzielenie zezwolenia na stosowanie substancji nieobjętych wykazami, oraz na procesy recyklingu materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych zgodnie z przepisami rozporządzenia nr 282/2008. Następnie GIS przekazuje te wnioski do EFSA. Po ocenie przez EFSA, Komisja Europejska wydaje decyzję skierowaną do wnioskodawcy, w której udziela się lub odmawia zezwolenia na proces recyklingu.
Czym jest opłata produktowa?
Jest to kara za niewywiązanie się z obowiązku odzysku i recyklingu opakowań. Opłaty produktowe są nawet kilkunastokrotnie wyższe od opłat recyklingowych wnoszonych do organizacji odzysku za usługę odzysku i recyklingu. Dlatego tak ważna jest realizacja celów środowiskowych, w tym pozyskanie określonej masy odpadów opakowaniowych i w drugim kroku – poddanie jej recyklingowi. Ważny jest również wybór właściwego podmiotu, który zrealizuje usługę. W ostatecznym rozrachunku to wprowadzający opakowania przedsiębiorcy będą ponosić odpowiedzialność finansową za brak realizacji usługi lub nierzetelnie zrealizowany obowiązek przez organizację odzysku.
Jaki jest udział rynku rolno-spożywczego w tworzeniu odpadów względem innych sektorów?
Według GUS ogółem w Polsce w 2020 r. wytworzonych zostało 109,5 mln ton odpadów przemysłowych. W stosunku do 2019 r. było to o 4% mniej. Głównym źródłem odpadów było górnictwo i wydobycie (ok. 61 mln ton), przetwórstwo przemysłowe (23 mln ton), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (12 mln ton).
Odpady z sektora rolno spożywczego powstają głównie w gospodarstwach rolnych, ogrodniczych i hodowlanych, cukrowniach, gorzelniach, ubojniach, mleczarniach, chłodniach oraz innych zakładach zajmujących się produkcją i przetwórstwem żywności. W porównaniu do innych branż odpady z przemysłu rolno-spożywczego są w bardzo dużym stopniu poddawane procesom odzysku, głównie z przeznaczeniem na pasze i nawóz. Przykładowo są to np. odpady z produkcji napojów alkoholowych oraz bezalkoholowych takie jak odpady pochodzące z destylacji, pofermentacyjne, wywary i drożdże odpadowe oraz zużyta ziemia okrzemkowa. Stopień odzysku tych odpadów jest bardzo wysoki i wynosi ponad 90%. W przypadku sektora owocowo-warzywnego większość odpadów nadaje się do produkcji kompostu.
Co firmy z sektora-rolno spożywczego mogą zrobić dla ograniczenia wpływu swoich opakowań na środowisko?
Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ) jest jednym z elementów Europejskiego Zielonego Ładu, programu, który jest wdrażany przez UE i jest dobrze znany rolnikom i przetwórcom. Ma on służyć ochronie zasobów naturalnych m.in. poprzez racjonalne gospodarowanie surowcami i odpadami. Oznacza to, że powinniśmy przede wszystkim ograniczyć zużycie opakowań. Zatem jeśli wprowadzamy na rynek opakowania, to powinny one zostać tak zaprojektowane, aby były przydatne do recyklingu – powinny być jak najprostsze, składać się z jednego rodzaju opakowania i być wyprodukowane z materiałów, które mogą być przetworzone i powtórnie wykorzystane. Idealnym rozwiązaniem jest zastosowanie tego samego tworzywa do produkcji opakowania i etykiety. Kleje i farby powinny być łatwo usuwalne w procesach przygotowania do recyklingu, podobnie jak etykiety.
Bardzo ważne jest właściwe postępowanie z odpadami opakowaniowymi i edukacja klientów. Jeśli odpad zostanie właściwie posegregowany przez konsumenta i trafi do recyklera to zostanie przetworzony w procesie recyklingu. Jeśli natomiast odpad opakowaniowy zostanie wrzucony do odpadów zmieszanych to trafi na składowisko odpadów. Recykling opakowań skutkuje tym, że możemy wykorzystywać do produkcji opakowań lub produktów materiały powstające w procesie recyklingu, które zastępują surowce pierwotne.
Jaka jest rola opakowań wielkokrotnego użytku, systemów kaucyjnych i podobnych rozwiązań w Polsce?
W najbliższych latach polskich przedsiębiorców czekają bardzo duże wyzwania zarówno organizacyjne jak i finansowe. Ministerstwo Klimatu i Środowiska planuje wprowadzić dwa uzupełniające się systemy: Rozszerzoną Odpowiedzialność Producentów oraz System Kaucyjny.
Rozszerzona Odpowiedzialność Producenta (ROP) będzie polegać na tym, że przedsiębiorcy wprowadzający na rynek produkty w opakowaniach przejmą pełną odpowiedzialność za obieg swoich opakowań – systemy zbiórki, logistykę, zagospodarowanie odpadów, a w efekcie osiągnięcie wyznaczonych celów recyklingu. Oznacza to, że producenci będą odpowiedzialni za każdy etap życia produktu lub opakowania. Począwszy od projektowania, poprzez wytwarzanie, wprowadzenie na rynek aż po zbieranie i przetwarzanie. ROP ma doprowadzić do mniejszego zużycia surowców pierwotnych do produkcji opakowań i wspierać gospodarkę obiegu zamkniętego. W projekcie ustawy dla przedsiębiorców i organizacji odzysku, które w imieniu przedsiębiorców będą realizować usługę, przewidziano wysokie sankcje finansowe za nie wywiązanie się z wyznaczonych celów. Po ukazaniu się projektu ustawy wiele podmiotów zgłosiło swoje uwagi – obecnie czekamy na jej ostateczny kształt, termin jej publikacji nie został na razie określony.
Uzupełnieniem ROP jest planowany system kaucyjny. Zakłada on docelowo zbiórkę i recykling 90% wprowadzanych na rynek butelek PET. Aby system był efektywny wymaga to bardzo dobrej organizacji i dużych nakładów finansowych. System kaucyjny będzie obejmował cały kraj. Napoje w butelkach PET będą objęte kaucją, co oznacza, że zapłacimy np. 20 gr. więcej za butelkę wody. Jeśli zwrócimy do sklepu butelkę kaucja zostanie nam oddana. Każdy sklep będzie zobligowany naliczyć kaucję. Sklepy poniżej 100 m2 będą wyłączone z obowiązku odbierania butelek.
Sieci handlowe aby zautomatyzować pewne czynności wykonywane przez pracowników zapewne zakupią do tego celu automaty. Automatyzacja w systemie kaucyjnym może odegrać bardzo dużą rolę ponieważ istotnie uprości cały proces zwrotu butelki bądź puszki. Aby zachęcić konsumentów do przyniesienia butelek do sklepu system musi być prosty i łatwo dostępny. Ustawienie automatów do przyjmowania butelek PET – będzie z korzyścią dla konsumenta jak i dla samego sklepu, który nie będzie zmuszony do obciążania pracowników dodatkowymi obowiązkami.
Systemy odbioru opakowań zwrotnych takie jak np. butelki zwrotne po piwie stanowią uzupełnienie systemu kaucyjnego, ale eksperci są zdania, że nie powinny być ściśle ze sobą połączone. Wynika to z faktu, że docelowo butelka zwrotna musi trafić do konkretnego browaru gdzie po oczyszczeniu jest powtórnie napełniania, a opakowania jednorazowe (butelka PET) powinna trafić do recyklera. Zupełnie inny jest punkt docelowy każdego z tych opakowań.
Osiągnięcie wyznaczonych przez UE celów recyklingowych, wprowadzenie ROP i systemu kaucyjnego jest niezbędne. Jednak wdrożenie obu systemów musi być bardzo dobrze przygotowane, tak aby były zarówno skuteczne i jednocześnie sprawiedliwe – zwłaszcza dla podmiotów mających finansować ten system. Przedsiębiorcy wprowadzający opakowania na rynek oraz organizacje odzysku muszą mieć narzędzia do realizacji wyznaczonych celów, czego w projekcie ustawy na razie brakuje. W obu systemach ważne jest umożliwienie producentom wyboru organizacji ROP oraz podmiotu reprezentującego w systemie kaucyjnym.
Jaka jest rola konsumenta w odzyskiwaniu surowców wtórnych?
Z całą pewnością rola konsumenta jest kluczowa – to od niego zależy czy odpady trafią do recyklera czy na składowisko odpadów. Najważniejszą zasadą jest oddzielanie odpadów opakowaniowych od bioodpadów i odpadów zmieszanych. Szkło należy wrzucać do osobnego pojemnika przeznaczonego na odpady opakowaniowe szklane. Jest to to bardzo istotne ponieważ jeśli szkło zostanie wrzucone do worka żółtego lub niebieskiego to trafi na składowisko – nie ma możliwości aby podczas procesu sortowania wybierać kawałki szkła ze strumienia odpadów papierowych czy tworzyw sztucznych.
W najbliższych latach oprócz wspomnianych zmian dotyczących systemów ROP i systemu kaucyjnego czekamy na wejście w życie przepisów, które mają na celu zmniejszenie wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko – jest to tzw. ustawa SUP (od ang. Single-Use Plastics). Przepisy te wprowadzają zakaz wprowadzania do obrotu 10 rodzajów plastikowych produktów jednorazowego użytku takich jak patyczki higieniczne, sztućce, talerze, słomki czy mieszadełka do napojów. Poza tym, zgodnie z zapisami w projekcie, do obrotu zostaną dopuszczone tylko takie opakowania jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, których nakrętki i wieczka będą przymocowane do nich na stałe. Ponadto do 2025 r. ma zostać wprowadzony obowiązek użycia do produkcji butelek PET minimalnie 25% materiału pochodzącego z recyklingu oraz obowiązek zapewnienia co najmniej 77% skuteczności zbiórki butelek z tworzyw sztucznych.
Kto w Polsce zajmuje się przetwarzaniem zebranych odpadów selektywnych?
Przetwarzaniem zebranych odpadów opakowaniowych zajmują się recyklerzy: papiernie, zakłady przetwórstwa tworzyw sztucznych, huty aluminium, huty szkła, zakłady zajmujące się przerobem odpadów drzewnych. Podmioty te wykorzystują w dużym stopniu materiały powstałe z procesów recyklingu do produkcji nowych opakowań. Z materiałów powstałych z recyklingu powstają także włókna do produkcji polaru czy kołder, taśmy transportowe, skrzynki plastikowe, słupki drogowe, zderzaki samochodowe, okna (z PCV), ekrany wyciszające czy bieżnie na stadionach.
Wykorzystywanie materiałów z recyklingu w procesach produkcyjnych nabiera coraz większego znaczenia. Jednak aby się upowszechniło istotna jest odpowiednia legislacja i zachęty finansowe dla przedsiębiorców wykorzystujących recyklat w procesach produkcyjnych. Związane jest to z niezbędnymi inwestycjami w zakłady recyklingu i modernizacje sortowni, tak aby zwiększyć ich wydajność i przepustowość. Istotna jest także edukacja w zakresie podnoszenia świadomości ekologicznej społeczeństwa.
W jaki sposób sami jako firma realizujecie założenia zrównoważonego rozwoju?
Zrównoważony rozwój i ochrona zasobów to filary filozofii całej Grupy Remondis. Działamy w ponad 30 krajach na rzecz poprawy warunków życia. W obszarze gospodarki odpadami dążymy do redukcji odpadów trafiających na składowiska, rozwoju selektywnej zbiórki surowców wtórnych w tym odpadów opakowaniowych. Cele te chcemy osiągnąć poprzez zwiększenie recyklingu materiałowego poprzez zastosowanie nowoczesnych technologii w instalacjach do sortowania i kompostowniach. Obecnie unowocześniamy nasze sortownie, kompostownie, jesteśmy w trakcie realizacji projektu centrum recyklingu. Planujemy budowę instalacji termicznego przekształcenia odpadów niebezpiecznych w celu zapewnienia zagospodarowania odpadów niebezpiecznych poprzez odzysk i unieszkodliwianie.
Dziękujemy za rozmowę.