Pełna, przemyślana i dopasowana do potrzeb trzody chlewnej suplementacja mikroelementów jest niezwykle istotna, gdyż każdy wchodzący w ich skład pierwiastek ma znaczący wpływ na wzrost i prawidłowy rozwój zwierząt. Jak zatem wygląda prawidłowa suplementacja mikroskładnikami?
Mikroelementy
Mikroelementy, nazywane pierwiastkami śladowymi, występują w tkankach zwierzęcych w ilościach mniejszych i są to:
- żelazo (Fe),
- mangan (Mn),
- cynk (Zn),
- kobalt (Co),
- selen (Se),
- chrom (Cr),
- jod (J),
- molibden (Mo),
- nikiel (Ni),
- fluor (F),
- krzem (Si),
- wanad (V),
- cyna (Sn),
Charakterystyka mikroelementów
Żelazo – jako składnik hemoglobiny, odpowiedzialne jest za transport tlenu, wzrost komórkowy oraz utlenianie. Ponad połowa żelaza w organizmie znajduje się w hemoglobinie, reszta pozostaje w mięśniach (jest częścią barwnika mięśni – mioglobiny), błonie śluzowej układu pokarmowego, kościach (część szpiku) oraz w wątrobie i śledzionie. Niedobór żelaza prowadzi do niedokrwistości, powodującej biegunki, gorsze przyrosty i obniżenie odporności. Niestety w pierwszych dniach życia prosiąt mleko loch nie pokrywa ich pełnego zapotrzebowania na żelazo. Rezerwy noworodków wystarczają na 3–4 dni, dlatego w pierwszym tygodniu ich życia powinny otrzymać preparat żelazowy w postaci iniekcji w dawce minimum 100 mg/sztukę. Zapotrzebowanie świń na żelazo wynosi: dla lochy karmiącej 40–60 mg, dla tucznika 30–40 mg oraz dla warchlaka 15–20 mg. Żelazo pochodzące z pasz jest przyswajalne jedynie w 30%, aby poprawić jego wchłanianie należy włączyć do diety kwas askorbinowy. Zakłócenia jego wchłaniania mogą powodować duże ilości fosforu, kwasu fitynowego, nadmiar wapnia oraz białka.
Miedź – jest niezbędna do produkcji hemoglobiny oraz wielu enzymów biorących udział w procesach utleniania. Miedź pozytywnie wpływa na stopień przyswajania i właściwego wykorzystania żelaza, zwłaszcza przy syntezie hemoglobiny, pobudza syntezę białek, co korzystnie wpływa na wskaźnik FCR. Niedobory tego pierwiastka powodują gorszy wzrost, anemię, dysfunkcję układu nerwowego, zamieranie zarodków, nieprawidłowe tworzeniem kości, zaburzenia w rozrodzie, obniżenie mleczności. Nadmiar miedzi (powyżej 250 mg/kg paszy) podawany przez dłuższy czas ma działanie toksyczne, natomiast dawki rzędu 100-250 mg/ kg mają istotne znaczenie w poprawie tempa wzrostu prosiąt. Stopień przyswajalności miedzi uzależniony jest od zawartości innych minerałów takich, jak: molibden, siarka, czy żelazo. Z racji posiadania wielu antagonistów, w każdym kilogramie paszy skarmianej powinno się znaleźć 5–6 mg miedzi dla osobników dorosłych, natomiast dla młodzieży – 10 mg tego pierwiastka.
Jod – skumulowany w tarczycy jest niezbędny do jej funkcjonowania, bierze udział w procesie syntezy hormonów wydzielanych przez ten gruczoł: tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3). Jego niedobór powoduje niedoczynność tarczycy, pogarsza wskaźniki płodności i mleczności loch, poronienia oraz wypadanie sierści. Jednym z sygnałów niedoboru jest powiększenie tarczycy, wywołane przez obecność w paszach związków powodujących zaburzenia wchłaniania jodu. Są nimi m.in. glukozynolany obecne w rzepaku, rzepiku czy też gorczycy. Jod jest dobrze absorbowany ze wszystkich połączeń nieorganicznych, jego biodostępność to ok. 15% i jest bardzo mocno skorelowana z zawartością tego pierwiastka w glebie, roślinach oraz powietrzu. Biodostępność jodu wynosi 10–15% i zależy od ilości tego pierwiastka w glebie, roślinach, a nawet w powietrzu.
Cynk – jeden z najważniejszych pierwiastków śladowych, jest obecny we wszystkich narządach wewnętrznych, tkankach, w nasieniu i płynach ustrojowych organizmu. Wchodzi w skład 300 enzymów i białek, uszczelnia błonę śluzową jelit, bierze udział w procesach metabolizmu białek, węglowodanów i tłuszczów. Niedobór powoduje parakeratozę która objawia się zmianami na skórze (zgrubienia, zaczerwienienia, strupy lub ropne stany zapalne). Jego brak wywołuje brak apetytu, biegunkę, zahamowanie w rozwoju i ogólne wyniszczenie organizmu. Zapotrzebowanie na cynk wzrasta, gdy znacznie przekroczony jest poziom wapnia w paszy. Objawem niedoborów cynku u rosnących świń jest hiperkeratynizacja skóry oraz obniżenie tempa wzrostu. Pasze powinny zawierać w 1 kg s. m. 50–100 mg cynku, uwzględniając że stosunek Zn : Ca w diecie pozostaje w optymalnych granicach 1:100–125.
Selen – razem z witaminą E, z którą pozostaje w synergii (może ją w pewnym stopniu zastąpić) jest antyoksydantem lipidów błon komórkowych, a w połączeniu z białkami tworzy selenoproteiny aktywujące odpowiedź immunologiczną organizmu. Jego niedobór może powodować zwyrodnienia wątroby, niedowład kończyn i zaburzenia układu ruchu. Zbyt niska zawartość tego pierwiastka w diecie może być przyczyną zatrzymania łożyska u loch, występowania torbieli jajnikowych, mniejszego wskaźnika zapłodnień oraz mniejszej płodności. Istotny wpływ na jego przyswajalność ma poziom białka w diecie, ogólna dostępność witaminy A i E oraz zasobność dawki w siarkę i metale ciężkie. W żywieniu wyznacza się bardzo wąski margines podaży selenu gdyż 0,2 – 0,4mg/kg to dawka profilaktyczna, a powyżej 0,5mg/kg uznaje się za dawkę toksyczną.
Mangan – jest niezbędny do prawidłowej przemiany materii ponieważ aktywuje wiele enzymów. Jego przyswajalność jest bardzo słaba: 2% do max. 15%, a jego niedobory występują najczęściej u noworodków. Prowadzą one do zaburzeń wzrostu, osłabienia kondycji, patologii układu kostno-stawowego oraz obniżonej płodności. Dawkowanie manganu w 1 kg mieszanki dla loch wynosi do 60 mg.
Kobalt – to pierwiastek odpowiadający za syntezę witaminy B12. Bierze udział w procesach krwiotwórczych i stanowi około 4% masy cząsteczki hemoglobiny. Jego niedobór powoduje anemię wskutek ograniczonego pobrania paszy, efektem czego jest ograniczenie przyrostów zwierzęcia. Pierwiastek ten występuje w śladowych ilościach w paszach pochodzenia roślinnego, a jego sole są bardzo słabo przyswajalne przez zwierzę. Dlatego kobalt powinien być suplementowany w ilości 0,1mg/kg suchej masy paszy.
Opracowanie: Grzegorz Lewczuk, Product Manager Animal Nutrition, Timac Agro Polska dla Polskiego Stowarzyszenia Rolnictwa Zrównoważonego ASAP.