12 grudnia 2023 roku odbyła się pierwsza konferencja w ramach inicjatywy Agro Woman poświęcona dobrostanowi psychicznemu rolniczek i rolników. Wydarzenie zgromadziło w jednym miejscu przedstawicieli producentów rolnych, nauki i biznesu. W rolnictwie spotykamy się z różnymi wyzwaniami, takimi jak niepewność co do zarobków, zmienność na rynku, kaprysy pogody czy niepewność plonów. Szczególnie kobiety, które równocześnie muszą radzić sobie z obowiązkami w gospodarstwie i wynikającymi z tradycyjnej roli kobiety w życiu rodzinnym, są bardziej narażone na stres i wypalenie zawodowe.
Zdrowie i dobre samopoczucie rolników to ważny element zrównoważonego rolnictwa. W środowisku rolniczym, często mówi się o tym, w jaki sposób dbać o dobrostan zwierząt, rzadziej natomiast zwraca się uwagę na to, jak ważny jest dobrostan ludzi pracujących w rolnictwie. Uczestnicy konferencji zgodnie podkreślali, że warto otwarcie rozmawiać o problemach zdrowia psychicznego, które wśród rolników nadal są traktowane jako temat tabu. Celem konferencji było podjęcie dyskusji na temat dobrostanu psychicznego wśród rolników, prezentacja skutecznych praktyk, które mogą pomóc we wsparciu środowiska rolniczego w radzeniu sobie z tymi trudnościami.
Agro Woman to inicjatywa, która ma na celu promowanie przedsiębiorczości kobiet, w tym promowanie ich wizerunku oraz ich roli nie tylko w gospodarstwie, ale także w organizacjach i firmach w całym łańcuchu odpowiedzialności za żywność. Dlatego naszym celem jest wspieranie merytoryczne kobiet z zakresu finansów, zarządzania przedsiębiorstwem, języków obcych oraz rozwoju umiejętności miękkich.
– mówiła podczas otwarcia konferencji Karolina Tarnawska, Wiceprzewodnicząca Zarządu Polskiego Stowarzyszenia Zrównoważonego Rolnictwa i Żywności.
W trakcie prelekcji otwierającej dr hab. Monika Stanny, Dyrektor Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk, podkreślała że:
Rolnicy, podobnie jak inne grupy zawodowe narażeni są na różne presje – społeczne, ekonomiczne, psychologiczne. Jednak to rolnicy są tą grupą zawodową, która dba o nasz system żywnościowy i aby ten system był zdrowy i zrównoważony, zrównoważone musi być otoczenie w którym działają rolnicy.
Wyzwania społeczne przed którymi stoją rolnicy, ich rodziny i społeczności wiejskie wymagają innowacyjnych rozwiązań. Do najważniejszych z nich należą: starzenie się społeczeństwa, wyludnianie się obszarów wiejskich oraz różnego rodzaju presje, które dotykają gospodarstwa rodzinne. Rolnicy na świecie i w Europie mierzą się z podobnymi problemami, jednak lokalnie występują różnice w uciążliwości i specyfice wyzwań związanych z dobrostanem psychicznym. Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk w ramach projektu FARMWELL – Improving Farmers’ Wellbeing through Social Innovation, zidentyfikował najważniejsze wyzwania dla dobrostanu rolników w Polsce. Należą do nich: dostępność usług zdrowotnych i społecznych, dostęp do Internetu i nowych technologii oraz zagadnienie zastępowalności pokoleń i przekazywania gospodarstw rolnych kolejnym generacjom. Powyższe problemy przenika czwarte wyzwanie związane z zaufaniem społecznym i współpracą między rolnikami.
Niski poziom zaufania społecznego, który stanowi duże wyzwanie dla rolników i dotyka wszystkich powyższych obszarów jest częścią szerszego problemu – niskiego kapitału społecznego. Warto jednak podkreślić, że kwestia zaufania społecznego nie rozkłada się równomiernie, ponieważ na wsi znacznie wyższy niż w mieście jest poziom kapitału sąsiedzko-społecznego. Rolnicy wykazują bardzo wysoki stopień zaufania do swoich najbliższych – rodzin, przyjaciół i bliskich znajomych, a niski stopień lub brak zaufania do osób nieznajomych oraz do instytucji publicznych. Sprawia to, że w sytuacjach kryzysowych rolnicy starają się sami sobie poradzić z problemami, nawet w sytuacji w której istnieją dostępne dla nich usługi publiczne.
– mówiła podczas wystąpienia dr Elwira Wilczyńska z Instytutu Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk.
Niestety, dostępność do specjalistów z zakresu psychologii, szczególnie w peryferyjnych i dotkniętych depopulacją obszarach jest ograniczone stąd nie jest łatwo osobom, które chciałyby albo potrzebowałyby z nich skorzystać. Ten czynnik wpływa negatywnie na rosnącą skalę problemu.
Kolejnym wyzwaniem, o którym dyskutowano jest problem niskich kompetencji cyfrowych i świadomości zagrożeń związanych z korzystaniem z Internetu wśród starszych pokoleń rolników. Dr Elwira Wilczyńska wskazywała, że pomimo pozytywnych aspektów korzystania z Internetu, interpersonalne inicjatywy w tym wszelkiego rodzaju spotkania zostają ograniczone, co wpływa na zwiększenie stopnia izolacji starszego pokolenia od pozostałej części społeczeństwa. Młodsze pokolenia prowadzące gospodarstwa dostrzegają korzyści wynikające ze stosowania nowych technologii, jednak zwracają uwagę na małą dostępność serwisantów, potrzebnych w przypadku awarii sprzętu na terenach wiejskich. Dostępność takich usług ma duże znaczenie ze względu na konieczność minimalizowania przestojów maszyn i urządzeń oraz ograniczania strat z tego wynikających.
Relacje międzypokoleniowe i sukcesja mają dla rodzinnych gospodarstw duże znaczenie, w tym silny ładunek emocjonalny. Środowisko rolnicze mierzy się w tym zakresie z globalnymi trendami, takimi jak spadek dzietności, depopulacja terenów wiejskich czy niska dostępnością usług. Osoby pracujące w gospodarstwach, muszą funkcjonować w warunkach konkurencji z dużymi, wysokoprodukcyjnymi i zasobnymi w kapitał, podmiotami/przedsiębiorstwami rolno-spożywczymi. Oprócz tego rolniczki i rolnicy muszą zmagać się z niekorzystnymi zjawiskami, takimi jak: ekstremalne zdarzenia pogodowe, choroby zwierząt, silne wahania cen rolnych, liczne i zmieniające się wymogi prawno-administracyjne (przerost biurokracji). Szczególnie to ostatnie jest wynikiem kilku skumulowanych czynników, do których zaliczyć należy wojnę w Ukrainie, osłabienie koniunktury gospodarczej spowodowane pandemią oraz gwałtowny wzrost kosztów produkcji. Nie bez znaczenia pozostaje konieczność dostosowania się do ram prawnych Unii Europejskiej związanych z wdrożeniem celów Europejskiego Zielonego Ładu. Ponadto praca w rolnictwie jest bardzo wymagająca czasowo i fizycznie bez odpowiedniego odpoczynku, czasu wolnego, urlopu, a narażona na znaczne ryzyko wypadków przy pracy i powiązanych z rolnictwem chorób zawodowych. Wszystko to sprawia, że młodzi ludzie niechętnie podejmują decyzję o życiu w gospodarstwie rolnym.
Perspektywę rolników zaprezentowali Anna Haase i Łukasz Haase, właściciele gospodarstwa rolnego o powierzchni 300 ha, którzy od ponad 10 lat zarządzają rodzinnym gospodarstwem rolnym o powierzchni 2000 ha. Specjalizuje się ono w produkcji roślinnej i działa w systemie rolnictwa zrównoważonego oraz stosuje praktyki regeneratywne.
Nigdy nie wiemy za ile wyprodukujemy i za ile sprzedamy. Jest to dla nas ogromna niepewność, ponosimy duże nakłady, staramy się wykonać naszą pracę jak najlepiej. I wystarczy że przyjdzie jakaś nieodpowiednia pogoda i wtedy tracimy wszystkie pieniądze jakie włożyliśmy. Ze zmianami klimatu staramy się sobie jakoś radzić, np. zmieniając model produkcji na bardziej zrównoważony. Niestety na ceny płodów rolnych czy koszty środków produkcji nie mamy wpływu. Ta presja trwa cały rok.
– mówił Łukasz Haase.
Jak podkreślali gospodarze dobrze byłoby wypracować regulacje chroniące gospodarstwa przed nasilającymi się zjawiskami klimatycznymi, takimi jak rosnąca częstotliwość występowania suszy. Obecny system ubezpieczeń rolnych jest tak skonstruowany, że warunki ubezpieczenia nie są dokładnie określone, co sprawia że bardzo trudno jest uzyskać wypłatę z tego ubezpieczenia. Dodatkowo czas oczekiwania na komisję ubezpieczeniową trwa tak długo, że rolnicy bardzo często nie mają wyjścia i muszą rozpocząć zabiegi agrotechniczne na polu dotkniętym stratami przed jej przybyciem.
Jeśli wystąpi np. gradobicie to bardzo często chcemy zebrać, uratować to, co jeszcze na polu zostało, ale musimy czekać na rzeczoznawców, co zajmuje często długo czasu, pomimo, że powinni przyjechać niezwłocznie. To rolnik musi podjąć decyzję czy ratować i zebrać z pola to, co nie zostało zniszczone. To wprowadza dużą niepewność. Coraz częstsze występowanie takich niekorzystnych zjawisk pogodowych wymaga wprowadzenia rozwiązań systemowych.
– podkreślali Państwo Haase.
Wsparciem w rozwiązaniu wyzwań klimatycznych jest gospodarowanie w modelu rolnictwa zrównoważonego, w tym stosowanie praktyk regeneratywnych. Jak wskazywali Państwo Haase, gospodarowanie w dotychczasowym modelu, np. kupowanie nawozów z większym zapasem baz analizy rzeczywistego zapotrzebowania nie przynosiłoby zakładanych rezultatów. Produkcja w zrównoważonym modelu staje się bardziej rentowana, ponieważ możliwa jest tu minimalizacja kosztów. Dzięki praktykom regeneratywnym gospodarze zaczęli także zarządzać wodą i optymalizować jej zużycie, tak aby gleba była jak najwyższej jakości. Według nich to jedyna szansa zarówno dla polskich jak i europejskich rolników, aby się utrzymać i zapewnić produkcję na odpowiednim poziomie.
Jednym z wyzwań w rolnictwie jest problem sukcesji gospodarstw rolnych. Wpływają na to nie tylko czynniki demograficzne, ale także ekonomiczne – dochody i warunki bytowe rolnika oraz jego rodziny. Młodzi rolnicy odgrywają też kluczową rolę w kwestii innowacji w rolnictwie.
Problemy sukcesji są zależne od wielu czynników, od tego jak duże jest gospodarstwo, czy jest to gospodarstwo okołometropolitarne czy peryferyjne. Duże, prężnie działające gospodarstwa raczej nie mają problemów ze znalezieniem sukcesora, ponieważ zwykle można zaleźć kogoś, kto chciałby na takim gospodarstwie pracować. Problem pojawia się z przekazaniem kapitału, bo tutaj pojawia się kolejne wyzwanie związane z niestabilnością prawa. Przepisy, powołanej jakiś czas temu fundacji rodzinnej, która miała odpowiadać na ten problem, zostały zmienione i nie są już takie korzystne dla rolników. Pogłębia to problem niskiego zaufania rolników do instytucji publicznych. Rolnicy, którzy złożyli wnioski o powołanie takich fundacji wycofali się. Pokazuje to na niestabilność prawa.
– wskazywała Anna Haase.
Małe gospodarstwa nie mają raczej problemu z przekazaniem kapitału, ale mierzą się za to ze znalezieniem sukcesora, ponieważ mało osób chce w nich pracować ze względów ekonomicznych. Na wsi obserwowane jest też zjawisko tzw. pozornej sukcesji, polegającej na formalnym i fizycznym przekazaniu gospodarstwa, jednak przy pozostawieniu kwestii najważniejszych decyzji w rękach seniorów. Wynika to często z dużego przywiązania do ziemi rolników ze starszych pokoleń, dla których gospodarstwo jest całym ich życiem – praca w gospodarstwie jest najważniejsza, nigdy nie wyjeżdżali na urlop, posiadanie ziemi daje im poczucie bezpieczeństwa i z chwilą przekazania go młodym, tracą poczucie sensu życia. Z drugiej strony taka sytuacja wpływa także na młodych rolników, przejmujących gospodarstwa. Ze względu, na to że seniorzy, pomimo formalnego przekazania gospodarstwa, dalej podejmują w nim decyzje, młodzi tracą poczucie sprawczości i dotyka ich problem wypalenia zawodowego. Różnice pokoleniowe widoczne są także w postawach młodych, którzy wolą pojechać do miasta, gdzie mogą znaleźć pracę i odpowiednie dla nich warunki do życia bez konieczności ponoszenia trudów pracy rolnika.
W rolnictwie pracuje się bardzo dużo. Jednak prowadzenie gospodarstwa w modelu rodzinnym daje szansę, na to że ktoś zastąpi rolnika. Dotyczy to zwłaszcza gospodarstw mających zwierzęta, gdzie rolnicy muszą doglądać zwierząt na miejscu. W takiej sytuacji, gdy prowadzimy gospodarstwo z kilkoma innymi rodzinami, daje to szansę na to, że znajdziemy zastępstwo np. na czas urlopu. My jesteśmy pierwszym pokoleniem, które jeździ na urlop. Dla naszych rodziców, nawet teraz jest to trudne, aby zostawić gospodarstwo i wyjechać odpocząć. Staramy się też więcej korzystać z okresu świątecznego, kiedy w rolnictwie jest trochę mniej pracy. Zamykamy wtedy firmę przed Wigilią i otwieramy dopiero po pierwszym tygodniu stycznia. Kolejnym przykładem są wolne soboty, które udało nam się wygospodarować. Wpływa to nie tylko na poprawę dobrostanu właścicieli, ale także pracowników zatrudnionych w gospodarstwie. Wprowadzenie takich zmian w zarządzaniu gospodarstwem pozwala minimalizować ryzyko depresji wśród osób pracujących w rolnictwie.
– podkreślał Łukasz Haase.
Prowadzenie gospodarstwa w modelu rodzinnym pozwala na wzajemne zastępowanie się, co daje gospodarzom szansę na urlop, ale przynosi również korzyści ekonomiczne. Jeden park maszynowy i wspólna baza magazynowa pozwala ograniczać koszty i podnosić rentowność. Z drugiej strony praca z rodziną oznacza, że problemy z pracy przenoszą się do domu. Rozwiązaniem jakie wybrała rodzina Haase jest ulokowanie domu w oddaleniu od gospodarstwa. W ten sposób, przynajmniej częściowo, udaje się im oddzielić pracę od spraw rodzinnych.
A jak sytuacja rolników wygląda w innych krajach europejskich? Na to pytanie odpowiedziała Carolien Spaans, Radca ds. Rolnictwa w Ambasadzie Królestwa Niderlandów w Warszawie.
Niderlandy mierzą się obecnie z wieloma wyzwaniami związanymi z rolnictwem, do których należy między innymi polityka azotowa, co oznacza, że musimy przejść do znacznie bardziej zrównoważonego modelu rolnictwa. Przejście do zrównoważonego gospodarowania obejmuje także zwiększanie roli kobiet w rolnictwie. Wynika to z tego, że są one bardziej innowacyjne i nastawione na zmianę. Między innymi dlatego w niderlandzkim ministerstwie rolnictwa działa dedykowana grupa kobiet, których celem jest silniejsze umocowanie kobiet w tym sektorze i dążenie do zmian, które mają wzmacniać ich pozycję w rolnictwie.
– mówiła.
Ministerstwo rolnictwa Królestwa Niderlandów wspiera i finansuje również bezpośrednio różne grupy kobiet, np. grupę „Food and Women”. Ponadto w niderlandzkim stowarzyszeniu rolniczym działa dedykowany zespół kobiecy, którego zadaniem jest między innymi organizacja warsztatów i szkoleń z przywództwa dla kobiet.
Zajmujemy się także uświadamianiem mężczyznom, jak bardzo sektor rolniczy jest zdominowany przez męską perspektywę. Widzimy to np. w ogłoszeniach o pracę, gdzie zarówno sam język jak kryteria zatrudnienia są dopasowane do oczekiwań mężczyzn, a nie kobiet. Kolejną kwestią jest sprawa sukcesji w gospodarstwach, które są najczęściej formalną własnością mężów, a nie wspólną własnością kobiety i mężczyzny. Tradycyjnie bowiem gospodarstwa przechodzą na synów, a nie na córki.
– wskazywała Carolien Spaans.
Niderlandzkie rolnictwo mierzy się z podobnymi problemami w zakresie dobrostanu psychicznego jak inne kraje europejskie, w tym Polska. Głównym problemem jest sprawienie, aby rolniczki i rolnicy zaczęli mówić o kwestiach wypalenia zawodowego, dobrostanu i ogólnie swojej kondycji psychicznej. To też jest celem inicjatywy Agro Woman. Ważne jest również uświadamianie osób z otoczenia rolnika, aby nauczyły się odczytywać sygnały świadczące o stanie mentalnym rolników i umiały odpowiednio reagować i wspierać takie osoby.
Podsumowaniem konferencji był panel dyskusyjny, którego uczestnikami byli:
- Anna Borys, Dyrektor ds. relacji korporacyjnych McDonald’s Polska, Coach
- Łukasz Haase, rolnik
- dr Michał Krysiak, Psychoterapeuta oraz Manager ds. Zrównoważonego Rolnictwa w Bayer Sp. z o.o.
- Carolien Spaans, Radca ds. Rolnictwa w Ambasadzie Królestwa Niderlandów w Warszawie
- dr hab. Monika Stanny, Dyrektor, Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk
- Karolina Tarnawska, Wiceprzewodnicząca Zarządu Polskiego Stowarzyszenia Zrównoważonego Rolnictwa i Żywności
- Małgorzata Bojańczyk, Dyrektor Polskiego Stowarzyszenia Zrównoważonego Rolnictwa i Żywności, moderacja.
Zrównoważony i zdrowy system żywnościowy zależy od jakości życia rolników, co oznacza, że należy zrównoważyć dobrostan społeczny, psychiczny i fizyczny. Niestety problem dobrostanu w rolnictwie jest bardzo słabo zbadany w Europie Środkowo-Wschodniej, co wynika m.in. z samego charakteru tego zjawiska. Zbieranie informacji o tym problemie wiąże się z koniecznością uzyskania zaufania osób badanych, co nie jest łatwe i wymaga czasu oraz dobrania odpowiednich narzędzi i metod prowadzenia takich badań. Rozwiązanie problemu dobrostanu wiąże się z koniecznością zintegrowania wielu dziedzin w jedno systemowe podeście oparte o różne polityki wspierające rolników.
– w ten sposób dr hab. Monika Stanny podsumowała naukową perspektywę problemu dobrostanu psychicznego wśród rolniczek i rolników.
Anna Borys podkreślała, że ważne są kwestie zmian klimatycznych i związane z tym oczekiwanie społeczne przejścia przez rolników na produkcje zrównoważoną. Ważne jest, aby firmy wspierały w tym zakresie rolników, tak aby ułatwić im proces tej transformacji. Jak wskazywała Anna Borys –
Rozwijanie kompetencji menadżerskich i zarządczych sprawia, że wyzwaniami związanymi z dobrostanem łatwej jest zarządzać. Służą temu takie narzędzia jak Akademia czy Przewodnik Zrównoważonego Rolnictwa rozwijane przez Stowarzyszanie, ale też firmowe kodeksy czy audyty. Do zmniejszania się poziomu niepewności przyczynia się także długofalowe partnerstwo biznesu z rolnikami – z niektórymi gospodarstwami w Polsce współpracujemy już 28 lat.
Z kolei dr Michał Krysiak, odnosił się do aspektów psychologicznych, które dotykają rolniczki i rolników. Doświadczają oni bardzo dużego osamotnienia w obliczu natłoku codziennych decyzji co przekłada się na wyczerpanie zarówno fizyczne jak i psychiczne. To właśnie duże natężenie takich emocji prowadzi do pojawiania się takich problemów jak wypalenie zawodowe, depresja czy zaburzenia lękowe.
Problemy te są wspólne dla rolników na całym świecie. Z pomocą w ich rozwiązaniu przychodzi np. rolnictwo cyfrowe, które daje większą przewidywalność produkcji rolnej czy nowe odmiany roślin uprawnych, charakteryzujące się większą odpornością na zmienność warunków pogodowych. Ważne jest także, aby znormalizować temat dobrostanu psychicznego, tak aby ułatwić osobom potrzebującym wsparcia uzyskanie pomocy.
– mówił.
Karolina Tarnawska zapowiedziała podczas panelu dyskusyjnego kolejne dziania w ramach inicjatywy Agro Woman skierowane do środowiska rolniczego:
Jako Stowarzyszenie planujemy uruchomienie dedykowanego programu mentoringowego dla rolniczek. Pracujemy jeszcze na jego formą, tak aby uwzględnić oczekiwania kobiet ze środowisk wiejskich, takich jak np. kwestie dojazdów, ale także możliwości spotkań zdalnych online, które mogą być bardziej komfortowe z punktu widzenia większej otwartości rozmów z mentorkami i mentorami.
Zamykając dyskusję, Łukasz Haase podkreślił, że:
Gospodarstwo musi przede wszystkim przynosić dochód, ponieważ rolnicy i ich rodziny żyją ze środków jakie ono zapewnia. Drugą równie ważną sprawą jest kwestia zapewnienia produkcji żywności. Rolnik stoi przed wieloma decyzjami, które musi podjąć. Oznacza to dużą presję i stres. Ten stan jest pogłębiany także poprzez duże zmiany jakie obecnie zachodzą w rolnictwie, co sprawia, że rolnik nigdy nie wie czy podjął decyzję dobrą czy złą. Kiedyś rolnictwo było bardziej przewidywane niż obecnie, co przekłada się na większą ilość stresu. Pewien poziom stabilizacji wprowadza kontraktacja, która umożliwia lepsze planowanie w oparciu o umowy zawarte z odbiorcami płodów rolnych. Podobnie, dzięki nowym technologiom możemy lepiej planować i nadzorować cykl życia roślin, czy podejmować lepsze decyzje dzięki danym ze stacji pogodowych. Ważne są również inicjatywy skierowane do kobiet, ponieważ ludzie mają coraz mniej okazji do tego, aby rozmawiać, ponieważ skupieni są na pracy i na wymianę wiedzy czy rozmowę zwyczajnie brakuje przestrzeni.
Transformacja rolnictwa w kierunku zrównoważenia obejmuje nie tylko zmianę praktyk agronomicznych czy modelu produkcji, ale również aspekty społeczne. Produkcja rolna musi być opłacalna dla rolników, ale także powinna odpowiadać na oczekiwania różnych grup konsumentów, w tym i kobiet. Polskie Stowarzyszenie Zrównoważonego Rolnictwa i Żywności poprzez akcje Agro Woman postawiło sobie za cel wspieranie i promowanie roli kobiet tak, aby kariera w rolnictwie była dla nich atrakcyjna, dawała satysfakcję, możliwość realizacji własnych ambicji i przynosiła odpowiednie dla ich kompetencji i zaangażowania efekty ekonomiczne. Obecnie Stowarzyszenie skupia się na uruchomieniu w ramach inicjatywy Agro Woman programu mentoringowego skierowanego do kobiet z sektora produkcji żywności.
Konferencja „Dobrostan psychiczny rolniczek i rolników – perspektywa producentów rolnych, nauki i biznesu” pokazała, że aby dobrze przygotować narzędzia wspierające realizację tych celów potrzebne jest:
- pogłębienie wiedzy za pomocą badań na temat zdrowia psychicznego wśród rolniczek i rolników,
- dodatkowe systemowe rozwiązania i finansowanie, w tym lepsza dostępność usług na obszarach wiejskich,
- narzędzia wspierające kobiety, np. program mentoringowy czy platformy szkoleniowe,
- transfer wiedzy dla młodych osób wchodzących w zarządzanie gospodarstwem, w tym upowszechnienie wiedzy o dobrostanie w szkołach branżowych i na uczelniach,
- dobre zarządzanie ryzkiem w gospodarstwach i dywersyfikacja produkcji,
- współpraca odbiorców płodów rolnych z dostawcami,
- zaangażowanie mediów branżowych i ogólnospołecznych w nagłaśnianie tematu dobrostanu psychicznego, tak aby nie był to temat tabu wśród społeczności wiejskiej.
Rolnictwo to nie tylko ziemia, płody ale przede wszystkim ludzie. Tylko uważność na ludzi zajmujących się prowadzeniem gospodarstw i świadome postrzeganie wartości ich pracy, da nam możliwość uchwycenia w pełni wyzwań jakie towarzyszą rolniczkom i rolnikom. Dobrostan psychiczny rolniczek i rolników to istotny element rolnictwa zrównoważonego oparty na współpracy, zrozumieniu i otwartości.
– podsumowała Małgorzata Bojańczyk, Dyrektor Polskiego Stowarzyszenia Zrównoważonego Rolnictwa i Żywności.
Agro Woman to inicjatywa Polskiego Stowarzyszenia Zrównoważonego Rolnictwa i Żywności, której celem jest stworzenie platformy dla kobiet do dzielenia się swoim doświadczeniem, historiami oraz przestrzeni do dyskusji o roli zrównoważenia w rolnictwie, innowacjach, zarządzaniu i wyzwaniach przyszłości. Patronem merytorycznym inicjatywy jest Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk.
Partnerem medialnym konferencji był Forbes Woman, którego subskrybcja dostępna jest na tej stronie.