Straty makroelementów z organizmu zwierząt mogą powodować szkodliwy dla ich zdrowia niedobór. Dlatego muszą być im podawane regularnie, w odpowiedniej ilości i we właściwych proporcjach. Jakie mają one znaczenie dla organizmu zwierząt oraz jakie schorzenia mogą wystąpić w sytuacji ich niedoboru czy zbyt dużego stężenia?
Do makroelementów u trzody chlewnej zaliczamy:
- wapń (Ca),
- fosfor (P),
- sód (Na),
- potas (K),
- magnez (Mg),
- chlor (Cl)
- siarkę (S)
Ich stężenie w organizmie przekracza 50 mg/kg masy ciała, a dostarczana do organizmu zwierząt ich ilość oraz odpowiednie proporcje, zależą od fazy cyklu produkcyjnego zwierzęcia, jego statusu zdrowotnego oraz działania antagonistycznego tych minerałów względem siebie.
Charakterystyka makroelementów
Wapń i fosfor – powinny być zawsze uwzględniane razem z racji ich antagonizmu oraz dlatego, że są one najważniejszymi pierwiastkami niezbędnymi do prawidłowego rozwoju zwierząt, przede wszystkim do budowy kości i zębów. Wapń dodatkowo utrzymuje szczelność ścian naczyń krwionośnych, oraz krzepliwość krwi. Fosfor warunkuje prawidłowy przebieg przemiany materii w mięśniach. Magazynowane są w kościach tak, aby w przypadku niedoboru mogły być szybko zbilansowane przez organizm. Stosunek tych pierwiastków (Ca:P) powinien wynosić 1,2:1–1,5:1. Zbyt duże stężenie wapnia powoduje ograniczenie wchłaniania cynku oraz manganu, pogarsza wykorzystanie paszy, może też być przyczyną gorszych przyrostów prosiąt. Za wysokie stężenie fosforu osłabia kości młodych zwierząt (może prowadzić do ich degeneracji) oraz może doprowadzić do ograniczenia wchłaniania żelaza i magnezu. Pierwszym objawem zachwiania gospodarki wapniowo fosforowej jest krzywica prosiąt oraz osteoporoza loch wysokoprodukcyjnych. Należy pamiętać też, że fosfor dostarczany w paszy pochodzenia roślinnego najczęściej występuje w postaci fitynowej (50% – 80%), a jego wchłanialność to 12% – 45%.
Magnez – to składnik tkanki kostnej, mięśniowej i nerwowej. W tkance kostnej zawarte jest około 70% całego magnezu zgromadzonego w ciele. Niedobory tego pierwiastka prowadzą do zahamowania wzrostu, ograniczenia wykorzystania paszy oraz do nadmiernego odkładania się wapnia w kościach. Magnez aktywuje wiele reakcji enzymatycznych takich, jak fosforylacja i jest niezbędny w syntezie białek, w metabolizmie węglowodanów, w oddychaniu tkankowym oraz wielu innych funkcjach. Do niedoborów dochodzi często, a objawiają się one nerwowością zwierząt. Spowodowane są przez nagminny niedostatek tego pierwiastka w glebie, który odbija się na jego niskiej zawartości w płodach rolnych. Wchłanialność Mg to 60%, a dzienne zapotrzebowanie świń na ten pierwiastek wynosi 5–10 g dla loch karmiących i 2–3 g dla innych grup wiekowych.
Sód – reguluje ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych, a także odgrywa rolę w przekazywaniu impulsów nerwowych i absorpcji składników pokarmowych z układu jelitowego. Jest łatwo wchłaniany z przewodu pokarmowego, a jego nadmiar wydalany jest z moczem w formie chlorku sodu. Niedobór sodu wpływa na zmniejszenie wykorzystania białka i energii z paszy, co obniża tempo wzrostu zwierząt. Niski poziom sodu może być przyczyną nadmiernej agresji świń.
Chlor – również odgrywa istotną rolę w utrzymaniu właściwego ciśnienia osmotycznego oraz równowagi kwasowo – zasadowej. Jony chloru są niezbędne w procesie wytwarzania kwasu solnego w żołądku. Chlorek sodu (NaCl) poprawia smak paszy, przez co zwiększa jej pobranie i strawność. Źródłem chloru w mieszankach są sole mineralne zawierające chlor (np. sól kuchenna) oraz chlorek choliny. Dzienne zapotrzebowanie prosiąt i warchlaków na sód wynosi 0,5–1,5 g, a loch karmiących: 12–15 g.
Potas – jest składnikiem mineralnym, który wraz z sodem i chlorem bierze udział w regulacji ciśnienia osmotycznego, w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej, w transporcie składników odżywczych oraz tlenu i dwutlenku węgla oraz w regulacji krążenia wody w organizmie. Potas jest ważnym minerałem odpowiedzialnym za pobudzenie nerwów i komórek mięśniowych. Zasadniczo nie jest wymagane podawanie dodatkowej ilości potasu do mieszanek paszowych, gdyż jego bogatym źródłem są śruty sojowe, otręby i ziarna zbóż. Dzienne zapotrzebowanie na potas kształtuje się w granicach 2–6 g dla tuczników, 12–15 g dla loch karmiących oraz 6 g dla loch ciężarnych.
Siarka – w organizmie zwierząt występuje głównie w aminokwasach siarkowych (metionina, cystyna i cysteina) oraz innych związkach zawierających siarkę, jak np. tauryna, glutation, insulina. Niedobór siarki jest przyczyną obniżenia syntezy białka.
Opracowanie: Grzegorz Lewczuk, Product Manager Animal Nutrition, Timac Agro Polska dla Polskiego Stowarzyszenia Rolnictwa Zrównoważonego ASAP.