O zrównoważonej uprawie ziemniaka w Polsce, wyzwaniach związanych z wdrażaniem Europejskiego Zielonego Ładu oraz specyfice polskich producentów rolnych rozmawiamy z Tomaszem Jardziochem, prezesem zarządu HZPC Sp. z o.o.
Proszę opowiedzieć jak wygląda proces uprawy ziemniaka w Polsce?
Ziemniaki powstają z sadzeniaków, czyli ziemniaków przeznaczonych do sadzenia. Pochodzą one z plantacji, która została wysadzona z materiału elitarnego lub kwalifikowanego i pod nadzorem Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa została zakwalifikowana, przebadana oraz uznana za materiał nasienny. Sadzeniaki są sortowane przez producenta na frakcje, a następnie umieszcza się je w odpowiednich opakowaniach, opatrując paszportem roślinnym.
Proces uprawy ziemniaka rozpoczyna się od identyfikacji rynku zbytu, a następnie jego segmentu, jaki gospodarstwo będzie obsługiwać (ziemniaki jadalne, do produkcji chipsów, frytek lub na skrobię). Kolejny krok to wybór odpowiedniej odmiany, którą determinuje oczekiwany czas zbioru, wielkość plonu możliwy do uzyskania na danym typie gleby oraz wymagania rynku co do parametrów jakościowych produktu. Zanim sadzeniak trafi na pole, w zależności od potrzeb, może być poddany kiełkowaniu. Następnie sadzi się go w dobrze uprawionej i ogrzanej glebie. Wszystkie zabiegi w polu związane z nawożeniem, ochroną roślin, czy nawadnianiem, wykonuje się z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb danej odmiany. Podczas zbioru zaleca się obchodzić z bulwami bardzo delikatnie, aby uniknąć obić i uszkodzeń. W zależności od preferencji odbiorcy ziemniaków, zbiór sprzedaje się jesienią lub z przechowalni. Podczas konfekcjonowania ziemniaki często sortuje się na frakcje, następnie myje się je i pakuje zgodnie z wymaganiami odbiorcy.
W Polsce wybór odmian z reguły dyktuje rynek, czyli bezpośredni odbiorca produktu, który w zależności od przeznaczenia ziemniaków, określa wymagania dotyczące jego parametrów jakościowych oraz charakterystycznych cech. Na przykład ziemniaki do produkcji chipsów powinny mieć okrągły kształt, a do produkcji frytek – owalny. W zależności od segmentu rynku, wybór odmiany określa również kolor miąższu, czy poziom skrobi w bulwie. Niemniej ważnym argumentem w selekcji odmian jest możliwość uzyskania wysokich plonów w danych warunkach glebowych oraz klimatycznych, w jakich funkcjonuje gospodarstwo.
Polscy konsumenci w swoich wyborach kierują się przede wszystkim własnymi preferencjami odnośnie wyglądu, smaku, rozmiaru czy pochodzenia. W zależności od miejsca zamieszkania, preferują też różny kolor miąższu. Na wschodzie Polski popularne są ziemniaki o białym kolorze miąższu, na zachodzie zaś, o żółtym.
Skąd pochodzą sadzeniaki do upraw ziemniaka w Polsce?
Naszymi dostawcami są głównej mierze podmioty krajowe, z którymi HZPC podpisuje umowy kontraktacyjne. Natomiast sadzeniaki w stopniach bazowych, potrzebne do reprodukcji, sprowadzane są bezpośrednio z Holandii. Nasza współpraca odnośnie reprodukcji sadzeniaków odbywa się głównie z producentami zlokalizowanymi na północy Polski, z racji dobrych warunków do ich uprawy. Są to zarówno gospodarstwa rodzinne, jak i duże przedsiębiorstwa rolne. Naszych kontrahentów dodatkowo wspieramy fachowym doradztwem oraz szeroką ofertą odmian.
Natomiast odbiorcami naszego materiału nasiennego są głównie gospodarstwa krajowe. W nieco mniejszym stopniu są nimi klienci zagraniczni. Odbiorcy sadzeniaków zlokalizowani są z reguły wokół zakładów produkcyjnych (przetwórczych) oraz w miejscach typowych dla produkcji ziemniaków. Kluczowym wyzwaniem, z jakim rokrocznie się mierzymy, jest zmienność wielkości plonów z hektara, co wiąże się często z brakiem lub nadwyżką towaru na polskim rynku, a co za tym idzie, z dużą fluktuacją ceny.
Jakie są najważniejsze wyzwania dla polskich rolników w zrównoważonej uprawie ziemniaka?
O zrównoważonej uprawie ziemniaka mówimy wtedy, gdy jest ona elementem produkcji w gospodarstwie prowadzonym w sposób zrównoważony. Pojęcie to nie powinno być rozpatrywane w kontekście tylko jednej uprawy, a w ujęciu kompleksowych działań. Są to działania zmierzające do zapewnienia opłacalności działalności rolniczej, ograniczenia jej negatywnego wpływu na środowisko, a tym samym społeczeństwo, a także do pogłębienia integracji z nim.
Zrównoważone podejście do prowadzenia gospodarstwa zakłada m.in. dywersyfikację upraw dla zmniejszenia ryzyka prowadzenia działalności, a następnie optymalizację procesu produkcji, która jednocześnie pozwala na odpowiedzialne zarządzanie dostępnymi zasobami naturalnymi. Optymalizacja produkcji ziemniaka m.in. sprowadza się do takich działań, jak precyzyjne nawożenie w oparciu o bilans składników odżywczych w glebie, precyzyjne stosowanie środków ochrony roślin w oparciu o systemy wspierania decyzji, czy nawadnianie plantacji na podstawie badań wilgotności gleby i indywidualnych prognoz meteorologicznych. Jej celem jest zwiększenie efektywności wykorzystania środków produkcji, również poprzez wykorzystanie nowoczesnych rozwiązań technologicznych. To jeden z istotnych elementów zwiększenia opłacalności działalności rolniczej, która leży u podstaw zrównoważonego podejścia do gospodarowania. Opłacalność ta nie oznacza zyskowności w krótkim wymiarze czasu, ale zakłada stabilność ekonomiczną działalności w dłuższej perspektywie. Tym właśnie zrównoważona produkcja różni się od produkcji masowej. Stawia ona nie tylko na zdolność gospodarstwa do funkcjonowania w długim okresie czasu, ale jego przetrwania w warunkach niekorzystnych zjawisk rynkowych. Zrównoważone podejście do opłacalności wymaga więc zmiany z krótkoterminowego myślenia o zysku na rzecz długofalowej strategii dla biznesu, która pozwala się skutecznie przygotować na różne scenariusze gospodarcze.
W jaki sposób wspieracie rolników w stosowaniu zasad rolnictwa zrównoważonego?
HZPC wspiera model rolnictwa zrównoważonego poprzez indywidualne doradztwo w zakresie zrównoważonej uprawy materiału nasiennego, dedykowane swoim producentom. Jest również członkiem założycielem Polskiego Stowarzyszenia Rolnictwa Zrównoważonego „ASAP”, które aktywnie angażuje się w promocję tej idei i edukację polskiego środowiska rolniczego oraz konsumenckiego.
Dodatkowo podejmujemy szereg własnych działań, jak np. wdrożenie nowego narzędzia pod nazwą Even Greener. To kalkulator online, który pomaga rolnikom w wyborze najlepszej dla niego odmiany ziemniaka i najbardziej optymalnej z punktu widzenia warunków uprawy oraz jej celu. Uwzględnia ono takie parametry, jak: przeznaczenie rynkowe, oczekiwana wielkość plonu, wydajność w wykorzystaniu nawozów, odporność na szkodliwe patogeny, odporność na susze i stabilność w przechowywaniu. Dzięki Even Greener, rolnik w prosty sposób wybiera odmianę, adekwatną do jego potrzeb, która jest jednocześnie wsparciem dla zrównoważonych praktyk w jego gospodarstwie.
Jaką rolę w uprawie ziemniaka będzie miało wdrożenie założeń Europejskiego Zielonego Ładu?
O tym, jak założenia Europejskiego Ładu realnie wpłyną na polskie gospodarstwa, trzeba poczekać na szczegółowe przepisy wykonawcze w tym zakresie. Już teraz jednak istnieją spore obawy związane z ograniczeniem zużycia i wycofywaniem niektórych środków ochrony roślin, a także zwiększeniem areału uprawy ekologicznej, szczególnie w uprawie ziemniaka. Rozwiązania, które proponuje Zielony Ład stawiają dzisiaj pod znakiem zapytania skuteczność ochrony tej wrażliwej uprawy, która wymaga intensywnych działań, szczególnie w walce z takimi patogenami, jak zaraza, alternarioza czy z insektami. W związku z ograniczeniami, jakie zakłada wspomniany Ład, wyzwaniem dla rolników może być uzyskanie odpowiedniej produktywności oraz jakości produktu, a co za tym idzie, możliwość spełnienia wymagań rynku zarówno konsumenckiego, jak i przetwórczego.
Nie bez znaczenia pozostaje również kwestia wzrostu kosztów produkcji rolnej, którą z pewnością odczuje nie tylko przeciętne gospodarstwo, ale i sam konsument. Niemniej, trudności te wiążą się z pewnym etapem przejściowym, który jest konieczny do pokonania na drodze do zrównoważonej gospodarki rolnej w Europie. Perspektywicznie patrząc, to przede wszystkim jedyna szansa na utrzymanie wydajności rolnictwa, szczególnie w obliczu wyzwań związanych z przyrostem populacyjnym i zmianami klimatycznymi, a także na ochronę zasobów naturalnych, z których czerpać mają jeszcze kolejne pokolenia.
Jak w tym kontekście wygląda polski rynek produkcji rolnej w porównaniu z innymi krajami w UE?
Z naszej perspektywy, polski rynek rolny, w porównaniu z innymi krajami UE, charakteryzuje się dużą niestabilnością. Wynika ona z przewagi produkcji na wolny rynek nad kontraktacjami. W naszym kraju nadal przeważa liczba małych gospodarstw, które produkują głównie na własne potrzeby. Wyższy odsetek kontraktacji obserwuje się więc z reguły w dużych gospodarstwach. Efektem przewagi produkcji na wolny rynek są duże wahania w podaży towarów, a co za tym idzie, fluktuacja cen, od niskich, do wysokich lub bardzo wysokich, będących często wynikiem działań spekulacyjnych.
Ponadto w krajach UE znacząco większy procent materiału nasiennego stanowi zakup, a nie jego rozmnażanie i powtórne nasadzenie w gospodarstwie, co wpływa na większy profesjonalizm w tej dziedzinie produkcji. W państwach zachodnich bardziej też inwestuje się w precyzyjną produkcję rolną, która gwarantuje wysokie plony, powtarzalność oraz stabilny dochód (precyzyjne rolnictwo, nawadnianie, fertygacja, etc.). Naszym zdaniem największym wyzwaniem na najbliższe lata będzie zapewnienie rosnącej liczbie ludności wystarczająco dużej i stabilnej produkcji rolnej, zaspokajającej jej potrzeby żywnościowe.
Dziękujemy za rozmowę!